بر اساس گزارش مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI)، صادرات تسلیحات چین به خاورمیانه در سال ۲۰۲۳ افزایش چشمگیری داشت و به بیش از ۳.۱ میلیارد دلار رسیده است. در این میان، الجزایر با ۱.۲ میلیارد دلار بزرگ‌ترین خریدار سلاح‌های چینی است (۳۸.۵٪ از کل صادرات چین به خاورمیانه) و پس‌ از آن مراکش (۴۸۶ میلیون دلار) و عربستان سعودی (۳۶۶ میلیون دلار) قرار دارند. کشورهای خاورمیانه که پیش‌تر وابسته به آمریکا و غرب بودند، به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی آمریکا، به‌ویژه در جریان جنگ یمن، به دنبال تنوع در منابع تسلیحاتی خود هستند.

به‌عنوان‌مثال، بسیاری از قراردادهای فروش سلاح آمریکا به عربستان سعودی و امارات در سال ۲۰۲۱ به دلیل نگرانی‌های حقوق بشری ناشی از جنگ یمن متوقف شد. عربستان سعودی به‌شدت به واردات تسلیحات وابسته است و ۷۸٪ از واردات نظامی آن بین ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ از آمریکا تأمین‌شده است. با این‌ حال، به دلیل محدودیت‌های آمریکا، عربستان و امارات به چین روی آورده‌اند تا تجهیزات پیشرفته‌تری مانند پهپادها و سیستم‌های موشکی را بدون شرایط خاص خریداری کنند.

چین با رویکردی محتاطانه و استراتژیک در خاورمیانه حضور دارد و از طریق میانجی‌گری بین عربستان و ایران و تلاش برای مصالحه بین گروه‌های فلسطینی، نقش خود را در سیاست منطقه‌ای تقویت کرده است. در کنار دیپلماسی، این کشور با ارائه تسلیحات بدون محدودیت‌های سیاسی غرب و تحویل سریع‌تر، به گزینه‌ای جذاب برای کشورهای منطقه تبدیل‌ شده است. این سیاست‌ها بخشی از «ابتکار کمربند و جاده» چین است که هدف آن گسترش حضور اقتصادی و استراتژیک در جهان، به‌ویژه خاورمیانه، است.

صادرات تسلیحاتی چین شامل کشتی‌ها و ناوهای جنگی، انواع جنگنده، موشک‌، خودروهای زرهی و سیستم‌های دفاع هوایی می‌شود. با این‌ حال، هیچ کشوری در خاورمیانه سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته چینی مانند HQ-22 یا نسخه چینی S-300 را خریداری نکرده است. ترکیه در سال ۲۰۱۳ به خرید سیستم HQ-9 چینی علاقه نشان داد، اما به دلیل هشدار ناتو درباره مشکلات سازگاری، سیستم S-400 روسی را خریداری کرد که منجر به اخراج ترکیه از برنامه جنگنده‌های F-35 توسط آمریکا شد.

آمریکا با نگرانی به افزایش نفوذ چین در خاورمیانه نگاه می‌کند، زیرا این روند می‌تواند ساختار امنیتی منطقه را که به فناوری و پشتیبانی واشنگتن وابسته است، تضعیف کند. ازاین‌رو، آمریکا تلاش دارد تا مشارکت‌های نظامی خود را تقویت کرده و متحدانش را در چارچوب سیستم‌های دفاعی غربی حفظ کند. چین اخیراً با نمایش جنگنده‌های پیشرفته J-10C و J-31 در مصر، پیامی روشن به کشورهای خاورمیانه فرستاده است. این اقدام نشان‌دهنده تمایل چین به گسترش همکاری‌های دفاعی با منطقه است.

با این‌ حال، آمریکا تلاش می‌کند مانع از نفوذ چین در حوزه امنیتی خاورمیانه شود اما موفقیت دیپلماتیک چین در جذب کشورهای عربی به سازمان همکاری شانگهای و امضای ۳۰ قرارداد به ارزش ۱۰ میلیارد دلار در دهمین کنفرانس تجاری چین و کشورهای عربی در سال ۲۰۲۳، نشان‌دهنده تغییرات مهمی در سیاست خارجی این کشور است.

با وجود این پیشرفت‌ها، چین هنوز از نظر نظامی و امنیتی حضور محدودی در خاورمیانه دارد. پایگاه نظامی آن در جیبوتی با تنها ۲۰۰ افسر نیروی دریایی، توانایی رقابت با نفوذ گسترده آمریکا را ندارد. این ضعف می‌تواند منافع استراتژیک چین را در معرض تهدید قرار دهد. با این‌ حال، چین با افزایش صادرات تجهیزات دفاعی و اقدامات دیپلماتیک در تلاش است تا عمق استراتژیک خود را در منطقه تقویت کند. این سیاست می‌تواند به کاهش تهدیدات غرب و تأثیرگذاری بیشتر پکن در خاورمیانه منجر شود.

یکی از نگرانی‌های جدید، دسترسی گروه‌های شبه‌نظامی با ماهیت ضدآمریکایی مانند حماس به سلاح‌های چینی است، هرچند چین ادعا می‌کند که به نهادهای غیردولتی سلاح نمی‌فروشد. درعین‌حال، حوثی‌ها از طریق ایران به تسلیحات پیشرفته‌ای دست‌یافته‌اند که می‌تواند تعادل قدرت در دریای سرخ و خلیج عدن را تحت تأثیر قرار دهد.

منبع: أمد- لندن