نشست «اقدام هوش مصنوعی» (AI Action Summit) در روزهای دهم و یازدهم فوریه با شرکت مدیران عامل این صنعت و مقامات و رهبران بیش از 50 کشور جهان در پاریس و به میزبانی مشترک امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، و نارندرا مودی، نخست وزیر هند، برگزار شد. این نشست را بیش از هر چیز می‌توان نمودی از تمایل فزاینده اروپا و هند به نقش‌آفرینی در حوزه هوش مصنوعی و رقابت با چین و آمریکا به عنوان دو قطب اصلی موجود در این صنعت نوظهور دانست؛ کما اینکه در بیانیه کاخ الیزه در خصوص این نشست نیز بر لزوم گفتگوی جهانی و شنیده شدن صدای همه ذینفعان -بجز چین و آمریکا- تاکید شده است.

رقابت بین‌المللی در حوزه هوش مصنوعی در سال گذشته شدت گرفته است و آمریکا و چین دو قطب اصلی این رقابت به شمار می‌روند. شرکت‌های بزرگ آمریکایی مانند Open AI سرمایه‌گذاری قابل‌ توجهی در توسعه زیرساختی و نرم‌افزاری انجام داده اند و دولت جدید آمریکا نیز در روزهای ابتدایی استقرار خود از پروژه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در هوش مصنوعی موسوم به استارگیت به ارزش 500 میلیارد دلار رونمایی کرد.

واضح است که محدودیت‌های مالی اتحادیه اروپا موقعیت این بازیگر را در حوزه سرمایه‌گذاری نسبت به سایرین تضعیف نموده و از همین رو، این اتحادیه نیازمند تمرکز و مشارکت گسترده‌تر برای جبران این شکاف است. در این میان، رونمایی چین از هوش مصنوعی جدید Deep Seek با هزینه‌های زیرساختی و نرم‌افزاری محدودتر و به صورت منبع آزاد (Open Source) این اتحادیه را به امکان رقابت با منابع محدود امیدوارتر کرده است.

مهم‌ترین ابتکار اروپایی اعلام شده در این نشست را می‌توان به برنامه سرمایه‌گذاری پنج‌ساله با ارزش 150 میلیارد یورو در صنعت هوش مصنوعی اشاره کرد که توسط 20 شرکت مهم و با هدایت «جنرال کاتالیست» انجام خواهد شد و هدف آن شکوفا ساختن کامل ظرفیت هوش مصنوعی اروپا با مرتفع ساختن شکاف میان سرمایه‌گذاران و استارت آپ‌ها عنوان شده است. این ابتکار که «قهرمانان هوش مصنوعی» نام گرفته، علاوه بر سرمایه‌گذاری قرار است در حوزه تنظیم‌گری نیز با همکاری کمیسیون اروپا فعالیت کرده و چارچوبی ساده و موثر برای تنظیم‌گری هوش مصنوعی طراحی کند.

باید توجه داشت که اتحادیه اروپا در عرصه بین‌المللی پیش از آنکه یک قدرت اقتصادی یا نظامی باشد، قدرتی هنجاری است و در حوزه هوش مصنوعی نیز به وضوح تلاش می‌کند تا از نقش هنجاری خود در روابط بین‌الملل اهرم‌سازی کند. این اتحادیه اولین چارچوب قانونی و تنظیم‌گری جامع در حوزه هوش مصنوعی را در سال 2024 با تصویب «قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا» (EU AI Act) ارائه نموده است. نشست پاریس در واقع تلاش داشت تا دستکم بخشی از این چارچوب هنجاری را به اجماع بین‌المللی رسانده و به قلمرویی فراتر از اروپا تسری دهد.

ایالات متحده در ماه‌های گذشته و در سایه تشدید جنگ تراشه‌ها، صادرات تراشه‌های فوق پیشرفته را - بجز درباره عده‌ای از متحدان نزدیک- به شدت محدود نموده و این محدودیت‌ها بر دسترسی کشورهای جنوب جهانی به فناوری‌های جدید در حوزه هوش مصنوعی تاثیر منفی دارند. هند یکی از این کشورهاست که علیرغم ظرفیت فنی قابل توجه و همکاری‌های گسترده فناوری با آمریکا، به سبب نزدیکی به روسیه و عدم کنترل کامل بر جریان تجارت تراشه متحمل این محدودیت‌ها شده است.

تاکید نارندرا مودی بر همه‌شمول بودن همکاری‌های بین‌المللی هوش مصنوعی بالاخص در خصوص جنوب جهانی در نطق پایانی این نشست را می‌توان اشاره مستقیمی به همین محدودیت‌ها دانست. ترکیب تعاملات اخیر اروپا در حوزه هوش مصنوعی منجمله این نشست و تاکید مکرر این نشست بر همه‌شمولی هوش مصنوعی نشان می‌دهد که جلب مشارکت و هم‌افزایی با کشورهای جنوب جهانی یکی از تاکتیک‌های اروپا برای تقویت جایگاه خود در این رقابت است.

به نظر می‌رسد که سرنوشت بیانیه پایانی نشست، چشم انداز آتی رقابت در حوزه هوش مصنوعی را تا اندازه زیادی آشکار کند. این بیانیه و سند سیاسی غیرالزام آور، بر ضرورت پایداری و همه‌شمولی در حوزه هوش مصنوعی تاکید داشت و در انتهای نشست به امضای اغلب کشورهای حاضر از جمله چین رسید و تنها دو مخالف داشت: ایالات متحده و بریتانیا. در غیاب این امضای ساده، سئوالی که اروپا باید به آن پاسخ دهد این است که چقدر طول می‌کشد تا محدودیت‌هایی مشابه هند، اروپای شرقی و خیل عظیم کشورهای جنوب به پاریس و برلین اعمال شود؟