بیش از یک دهه از آغاز رسمی برنامه توسعه کریدور اقتصادی چین-پاکستان (سی‌پک) گذشته است و این کریدور مدتی است که وارد فاز دوم (میان مدت) شده است. با این‌حال، به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل و متغیرها ورود به فاز دوم توسعه سی‌پک را نیز همچون تکمیل برخی از پروژه‌های فاز اول با تعلل و ابهام مواجه نموده است.

بیش از یک دهه قبل، چین متعهد به سرمایه‌گذاری 62 میلیارد دلاری در پاکستان ذیل این ابتکار شد. براساس گزارش پیشرفتی که در میانه سال 2023 و به مناسبت ده سالگی این ابتکار ارائه شد، 26 پروژه به ارزش مجموعا 17 میلیارد دلار تکمیل شده و 30 پروژه به ارزش 8.5 میلیارد دلار در حال اجراست. 36 پروژه نیز به ارزش در مجموع 28.4 میلیارد دلار در دست بررسی هستند.

پروژه‌های تکمیل شده تا این تاریخ حدود 6 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی به شبکه ملی پاکستان اضافه کرده‌ و حدود 886 کیلومتر خط انتقال احداث نموده‌اند. زیرساخت جاده‌ای احداث شده در طول یک دهه در مجموع 809 کیلومتر بوده است. پروژه‌های ریلی مانند خط کراچی-پیشاور (ML1) با پیشرفت ناچیزی همراه بوده است. مهم‌تر اینکه مناطق ویژه اقتصادی طرح شده به عنوان ارکان کلیدی فاز دوم توسعه سی‌پک پیشرفتی نداشته و چین در آغاز عملیات اجرایی پروژه‌های پیشین (تکمیل فاز اول) یا انتخاب پروژه‌های جدید (آغاز فاز دوم) تعلل می‌کند.

در ماه‌های گذشته مقرر گردید که وزارت برنامه‌ریزی پاکستان و کمیسیون ملی توسعه و اصلاح چین (NDRC) بر روی تنظیم اسناد مفهومی فاز دوم سی‌پک تمرکز کنند و جزئیات فاز دوم توسعه سی‌پک را در نشست آتی کمیته همکاری مشترک ارائه نمایند. منابع موجود از توسعه همزمان کریدورهای پنج‌گانه اقتصادی در فاز دوم سی‌پک سخن گفته‌اند. برای موفقیت هر چه بیشتر در مناطق ویژه اقتصادی مُدل «یک بعلاوه چهار» توسط پاکستان پیشنهاد شده است.

در این الگو هر منطقه ویژه اقتصادی در پاکستان در کنار: 1-یک استان چین، 2-یک گروه صنعتی برای متمرکز ساختن گروهی از واحدهای تخصصی درون آن، 3-یک منطقه ویژه چینی برای ارائه کمک و حمایت فنی و 4-یک شرکت یا نهاد دولتی برای هدایت توسعه مناطق ویژه قرار می‌گیرد. توسعه مناطق ویژه اقتصادی در فاز دوم، بحث بهبود اتصالات جاده‌ای و ریلی را نیز واجد اهمیتی دو چندان نموده است.

مهم‌ترین مولفه در تعلل چین تحرکات تروریستی و حملات هدفمندی است که علیه متخصصان چینی یا اهداف مرتبط با سی‌پک در پاکستان انجام پذیرد. ارتش آزادی‎بخش بلوچستان (BLA) و تحریک طالبان پاکستان (TTP) تاکنون دستکم 19 متخصص چینی را در حملات و عملیات‌های انتحاری خود ترور و چین را با پرسش‌های جدی درباره امنیت این پروژه عظیم مواجه کرده‎اند. این نگرانی تا حدی است که مقامات چینی ضمن اعلام عدم آغاز به کار فاز دوم پروژه، احتمال محدودتر کردن دامنه پروژه‌های پیشین را نیز مطرح نمودند.

دولت پاکستان در مهار این گروه‌ها ناکام بوده و در حال حاضر، تردد چینی‌ها در گوادر تنها به مدد برقراری شکلی از حکومت نظامی امکان‌پذیر است. این مسئله محور تمامی گفتگوهای اخیر چین و پاکستان بوده است. در ژوئن 2024، شهباز شریف سفری پنج روزه به شنزن داشت و در هفته‌ای که گذشت نیز آصف علی زرداری برای پنج روز به پکن سفر کرد. محسن نقوی وزیر داخله پاکستان نیز زرداری را در این سفر همراهی می‌کرد و به نظر می‌رسد هدف اصلی این سفر، در کنار مذاکره درباره بدهی‌های دولت پاکستان به چین، تامین امنیت و متعاقبا خارج نمودن سی‌پک از انسداد بوده است. دولت در پاکستان که اکنون بیش از یکصد میلیارد دلار بدهکار است و دستکم یک سوم این مطالبات متعلق به چین است.

از یک طرف، ورود سی‌پک به فاز دوم پیش از مهار ناامنی‌ها در پاکستان، بعید به نظر می‌رسد و از طرف دیگر، دور از ذهن خواهد بود که چین به یکباره تعامل خود با پاکستان را –آنهم در اوج تنش و منازعه ژئوپولتیک با آمریکا- کاهش دهد. گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که زرداری در سفر خود توانسته با تاکید بر «دوستی در تمام فصول» موافقت ضمنی چین برای تکمیل بزرگراه قره قروم و بندر گوادر را جلب نماید. در نهایت و با مفروض گرفتن شرایط کنونی، تنها با چرخش شدیدتر به سوی چین در منازعه ژئوپولتیک آن با آمریکا است که پاکستان می‌تواند امتیازی چشمگیر در سمت و سوی آینده سی‌پک دریافت نماید.