سقوط دولت بشار اسد در سوریه اگرچه ضربه‌ای قابل ملاحظه به منافع روسیه در این کشور محسوب ‏می‌شد، اما به معنای پایان سیاست‌های خاورمیانه‌ای مسکو نیست. تحولات اخیر نشان می‌دهد که روسیه، با ‏اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه، در حال تلاش برای سازگاری با شرایط جدید و حفظ منافع خود در سوریه و ‏منطقه است‎.‎

غرب آسیا پس از چین، دومین منطقه مهم اقتصادی برای روسیه به شمار می‌رود. ترکیه، امارات متحده عربی، ‏مصر و ایران به عنوان شرکای تجاری کلیدی برای مسکو مطرح هستند و پروژه‌های بزرگ روسیه مانند هاب ‏گاز (در ترکیه یا ایران)، مسیرهای لجستیکی جدید (کریدور شمال-جنوب به اقیانوس هند) و ساخت ‏نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران، ترکیه و مصر، گواه این اهمیت اقتصادی هستند. علاوه بر این، روسیه به دنبال ‏ایفای نقش سیاسی مهمی در غرب آسیا است و تلاش دارد تا به عنوان یک قدرت تاثیرگذار در منطقه مطرح ‏شود‎.‎

در این بین از دست دادن سوریه به عنوان متحدی استراتژیک، برنامه‌های روسیه در منطقه را با چالش مواجه ‏کرد. پایگاه‌های هوایی حمیمیم و طرطوس نقش حیاتی در لجستیک روسیه در سراسر خاورمیانه و آفریقا ایفا ‏می‌کردند. همچنین، حضور نظامی روسیه و حمایت از دولت اسد، به افزایش اعتبار و نفوذ مسکو در منطقه ‏کمک کرده بود و سوریه به عنوان یک ابزار چانه‌زنی با ایالات متحده به شمار می‌رفت. حتی در بحبوحه ‏جنگ اوکراین، حضور روسیه در سوریه اهرم‌های فشار قابل توجهی به مسکو در روابط با ترکیه و اسرائیل ‏داده بود‎.‎

با وجود چالش‌های پیش‌رو، روسیه نشان داده است که در تطبیق با شرایط جدید، از انعطاف‌پذیری بالایی ‏برخوردار است. حفظ دو پایگاه نظامی در سوریه به اولویت اصلی روسیه تبدیل شده و مسکو در همین ‏راستا، ارتباطاتی با رهبران جدید سوریه برقرار کرده و به دنبال کسب تضمین‌های امنیتی است. رویکرد روسیه ‏در قبال تحولات سوریه، مبتنی بر درک واقع‌گرایانه از روابط بین‌الملل است؛ یعنی، پذیرش این حقیقت که ‏قدرت واقعی در سوریه اکنون در دست هیئت تحریر الشام است و بنابراین، تعامل با این گروه برای حفظ ‏منافع روسیه ضروری است‎.‎

چنانکه بلافاصله پس از سقوط دمشق، رسانه‌های دولتی روسیه از به‌کارگیری اصطلاحات تند و تحقیرآمیز ‏برای هیئت تحریر الشام خودداری کرده و از عبارت محترمانه‌تر "مخالفان مسلح سوریه" استفاده کردند. ‏همچنین، پرچم دولت قدیم از سفارت سوریه در مسکو حذف و با پرچم جدید مخالفان جایگزین شد. این ‏اقدامات، نشان‌دهنده آمادگی روسیه برای تعامل با دولت جدید است‎.‎

در حال حاضر بخت روسیه برای باقی ماندن در سوریه، تا حد زیادی به میزان تغییرات هیئت تحریر الشام از ‏یک گروه نزدیک به القاعده به یک نیروی عمل‌گرا و آماده برای سازش بستگی دارد. از سوی دیگر، هیئت ‏تحریر الشام نیز به حمایت روسیه نیازمند است. زیرا مسکو می‌تواند به این گروه کمک کند تا به رسمیت ‏شناخته شود و روابط خود را با سایر کشورها گسترش دهد. علاوه بر این، تعامل با روسیه می‌تواند به هیئت ‏تحریر الشام در کسب استقلال از ترکیه کمک کند.‏

همچنین هیئت تحریر الشام به دنبال کنترل کامل بر تمام خاک سوریه است و در این راستا، با چالش‌های ‏ناشی از حضور ایالات متحده و حمایت این کشور از کردها و ساختارهای قبیله‌ای در شمال و شرق سوریه ‏مواجه است. روسیه می‌تواند در این زمینه نقش تعادل‌دهنده‌ای در برابر نفوذ آمریکایی ایفا کند و به هیئت ‏تحریر الشام در تحقق اهدافش کمک کند‎.‎

در مجموع تحولات اخیر در سوریه نشان می‌دهد که روسیه با اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه و انعطاف‌پذیر، در ‏حال تلاش برای حفظ منافع خود در این کشور و منطقه است. تعامل با هیئت تحریر الشام به عنوان نیروی ‏حاکم جدید، می‌تواند به روسیه در حفظ پایگاه‌های نظامی خود، ایفای نقش موثر در موازنه قدرت منطقه‌ای و ‏تسهیل دسترسی به منابع و فرصت‌های اقتصادی کمک کند. با این حال، موفقیت این رویکرد، تا حد زیادی ‏به میزان تغییرات هیئت تحریر الشام و تمایل این گروه به همکاری با روسیه بستگی دارد‎.‌‏ همچنین نباید از ‏نقش بازیگران خارجی به خصوص حامیان هیئت تحریر الشام غافل شد. زیرا میزان علاقه آنها به حضور یا ‏عدم حضور روسیه در سوریه می تواند عاملی تعیین کننده باشد.