صحنه سیاسی سوریه تحت تأثیر مداخلات منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد که توازن استراتژیک قدرت را میان کشورها و گروه‌های مسلح به چالش کشیده است. ضعف نظام پیشین سوریه در مدیریت بحران‌ها موجب شد پروژه‌های سیاسی متعددی شکل بگیرد که بسیاری از آن‌ها به زیان مردم سوریه بود. در این میان، ایران نقش برجسته‌ای ایفا کرد و با استفاده از عراق به‌عنوان سکویی برای نفوذ در منطقه، دمشق را به‌عنوان هدف اصلی خود انتخاب کرد.

سوریه بخشی از امنیت ملی ایران

ایران، با در نظر گرفتن دمشق به‌عنوان بخشی از امنیت ملی خود، نفوذ اطلاعاتی و امنیتی خود را گسترش داد. این کشور اردوگاه‌های آموزشی برای شبه‌نظامیان افغانستانی و پاکستانی ایجاد کرد و از گروه‌های عراقی نظیر جنبش نجباء و حزب‌الله عراق برای پیشبرد اهداف خود بهره گرفت. همه این فعالیت‌ها تحت نظارت سپاه پاسداران انجام شد.

سوریه به مرکزی برای تثبیت نفوذ ایران و حمایت از نظام بشار اسد تبدیل شد، زیرا این نظام محور اصلی ادامه حمایت‌های نظامی و امنیتی ایران از حزب‌الله لبنان بود. هدف اصلی این رویکرد، حفظ منافع استراتژیک ایران در منطقه و تقویت مواضع خود در برابر بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای است.

از دست دادن مهم‌ترین پایگاه استراتژیک با سقوط اسد

سقوط نظام اسد به معنای از دست دادن مهم‌ترین پایگاه استراتژیک ایران است که نمی‌توان آن را جایگزین کرد. سوریه محور اصلی پروژه ایران بوده و مسیرهای استراتژیک نیروی قدس و سپاه پاسداران را به سواحل مدیترانه و حزب‌الله متصل می‌کرد. این سقوط باعث تضعیف ارتباطات میدانی نیروهای ایران و شبه‌نظامیان وابسته و فاصله‌گذاری میان آن‌ها و مناطق تحت کنترل حزب‌الله در جنوب لبنان شده است که به کاهش توانایی حزب‌الله در پیشبرد اهداف ایران خواهد انجامید.

با شکل‌گیری یک نظام سیاسی جدید در خاورمیانه، ایران با چالش‌های جدیدی مواجه شده است. مناطق مرزی عراق و سوریه، ازجمله البوکمال در دیرالزور که پیش‌تر شریان حیاتی ایران محسوب می‌شد، اکنون تحت کنترل نیروهای آمریکایی قرارگرفته است. این تحولات، به‌ویژه در صحنه سیاسی سوریه، تأثیرگذاری ایران را به‌شدت کاهش داده و موقعیت استراتژیک آن را در منطقه تضعیف‌ نموده است.

تلاش ایران برای بازپس‌گیری جایگاه خود

ایران تلاش دارد تا جایگاه خود در سوریه را باز پس گیرد اما امکان موفقیت در این زمینه بسیار ضعیف است. ایران مدعی احترام به تمامیت ارضی و استقلال سوریه است، اما جامعه سوریه نسبت به دیدگاه‌های ایران در قبال این کشور بی‌اعتماد بود، زیرا ایران سوریه را پلی به دریای مدیترانه و راهی به حزب‌الله لبنان می‌دید. در این چشم‌انداز، حزب‌الله سدی مستحکم برای حفظ اهداف ایران در توسعه و نفوذ خود محسوب می‌شد.

عقیده سیاسی ایران بر اساس اصولی استوار است که بقای نظام و سلطه آن در تهران را تضمین می‌کند. این اصول شامل حفظ برنامه‌های موشکی، پهپادی و هسته‌ای برای تبدیل ایران به یک کشور هسته‌ای مؤثر در منطقه است که برای دستیابی به این اهداف از نیروهای وابسته به خود در منطقه کمک می‌گیرید.

نتیجه گیری

تغییرات سیاسی سوریه به پروژه ایرانی آسیب زده و آینده آن در خاورمیانه را با ابهام مواجه کرده است. ایران از خسارت‌های خود در جنوب لبنان و سوریه آگاه است و منتظر تغییرات پس از ورود ترامپ به کاخ سفید است. نشانه‌های ضعف ایران در نشست اخیر دوحه ظاهر شد، جایی که ایران نتوانست از متحد استراتژیک خود، بشار اسد، دفاع کند. همچنین ایران پیش از آنکه تایید آتش‌بس اسرائیل با حزب‌الله لبنان را اعلام کند، با وجود خسارت‌های سنگین به رهبری و کادرهای آن، تلاش کرد به سیاست آرام‌سازی و خویشتن‌داری باز گردد.

مركز :الروابط للبحوث و الدراسات الاستراتيجيه - عراق

وحدة الدراسات الإقليمية

منبع