امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، جمعه و شنبه گذشته سفری دو روزه به جیبوتی و اتیوپی داشت و با رهبران این دو کشور دیدار کرد. او از پایگاه نظامی فرانسه در جیبوتی بازدید و تمدید توافق‌نامه مشارکت دفاعی با این کشور را پیگیری کرد. او در دیدار با رئیس‌جمهور اتیوپی نیز بر حمایت از این کشور برای دسترسی به دریای سرخ تأکید کرد. با توجه شکست‌های اخیر فرانسه در منطقه غرب و ساحل افریقا، این سفر از جهات متعدد واجد اهمیت ارزیابی می‌شود.

 نفوذ از دست رفته در ساحل و تلاش برای نقش‌آفرینی در نزاع ژئوپلیتیک جهانی

شکست فرانسه در تأمین امنیت منطقه ساحل و حمایت از رژیم‌های غیرمردمی باعث اعتراضات عمومی گسترده و کودتاهای نظامی در کشورهای مالی، بورکینافاسو و نیجربه ضرر فرانسه شد. آخرین مورد از افول نفوذ فرانسه در منطقه ساحل خروج چاد از توافق‌نامه نظامی با فرانسه بود.

اگرچه فرانسه برای تداوم حضور نظامی خود در منطقه ساحل مذاکراتی با نیجریه برای انتقال نیروهای اخراج شده از کشورهای مذکور به نیجریه آغاز کرده است اما به نظر می‌رسد این کشور در حال تغییر نقطه ثقل حضور خود در آفریقا از منطقه ساحل به شاخ آفریقاست؛ امری که به نظر می‌رسد در یک چارچوب یک طرح کلان غربی برای مواجهه با شرق در نقاط کانونی نزاع ژئوپلیتیک جهانی است.

عملیات طوفان الاقصی و پس از آن عملیات‌های انصارالله یمن در دریای سرخ آسیب‌پذیری غرب در کنترل بر آبراهه‌های حیاتی به عنوان یک عنصر مهم در نزاع ژئوپلیتیک را نمایان ساخته است. در همین راستا وضعیت سودان احتمال کنترل بیشتر رقبا بر دریای سرخ را افزایش داده است. بنابراین غرب برای تقویت نفوذ راهبردی خود در منطقه هند و اقیانوس آرام نیازمند حضور در کشورهایی با موقعیت خاص ژئوپلیتیک است و به نظر می‌رسد فرانسه درحال ایفای چنین نقشی است. در همین راستا جیبوتی، به‌عنوان نقطه‌ای کلیدی در کنترل بر دریای سرخ، و اتیوپی، به‌عنوان کشوری قدرتمند در شاخ آفریقا برای فرانسه اهمیت می‌یابند.

جیبوتی کانون حضور نظامی فرانسه در آفریقا

منطقه شاخ آفریقا عرصه مناسبی برای تقویت تحرکات فرانسه در سراسر این قاره است. جیبوتی، کشوری کوچک در این منطقه و مشرف بر تنگه باب المندب، محل عبور بخش بزرگی از تجارت جهانی است. در سال‌های اخیر، کشورهای متعددی تلاش کرده‌اند در جیبوتی پایگاه نظامی تاسیس کنند. آمریکا در سال ۲۰۰۲ پایگاه دائمی خود در این کشور را با ۴۰۰۰ نیرو ایجاد کرد. چین نیز در سال ۲۰۱۷با امضای توافقنامه‌ای، بندر و پایگاه نظامی در جیبوتی تأسیس کرد تا منافع اقتصادی خود را در حمل‌ونقل، صنعت و انرژی تأمین کند.

در پی اخراج نیروهای فرانسه از منطقه ساحل، در ۲۸ فوریه ۲۰۲۳، ماکرون راهبرد جدیدی برای آفریقا ترسیم کرد که شامل کاهش تعداد نیروهای نظامی از ۵۵۰۰ نفر به ۳۰۰۰نفر بود. یکی از اهداف این راهبرد، تبدیل پایگاه‌های نظامی در کشورهای آفریقایی به آکادمی‌های نظامی تحت مدیریت فرانسه، کشورهای اروپایی و آفریقایی بود. اکنون حدود ۱۵ آکادمی در کشورهای مختلف آفریقا برای آموزش ارتش‌های این قاره وجود دارد.

بااین‌حال، پایگاه نظامی فرانسه در جیبوتی، با ۱۵۰۰ سرباز، به‌عنوان دومین پایگاه بزرگ فرانسه خارج از مرزهایش، از این تغییرات راهبرد مستثنی شد. علاوه‌براین فرانسه و جیبوتی توافقنامه مشارکت دفاعی خود را در ژوئیه امسال تمدید کردند. سخنگوی کاخ الیزه اعلام کرد که این توافقنامه به نیروهای فرانسه اجازه می‌دهد تا برای دو دهه دیگر در جیبوتی حضور داشته باشند. یکی از کارکردهای نیروهای نظامی فرانسه در جیبوتی نظارت بر تردد کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها خواهد بود.

اتیوپی شریک قدرتمند فرانسه

سفر ماکرون به اتیوپی نیز می‌تواند با احیای توافق ۲۰۱۹ مبنی بر حمایت از بازسازی نیروی دریایی اتیوپی، روابط دوجانبه را تقویت کند. اتیوپی علی‌رغم نداشتن ساحل در دریای سرخ به عنوان کشوری کلیدی و دارای عمق راهبردی در شاخ آفریقا می‌تواند نفوذ قابل‌توجهی بر سه کشور ساحلی اریتره، جیبوتی و سومالی اعمال کند. حمایت فرانسه از دسترسی اتیوپی به آب‌های دریای سرخ از طریق سومالی‌لند در همین راستاست. اجرای توافق ساخت پایگاه نظامی اتیوپی در بندر بربره و تقویت روابط با سومالی‌لند می‌تواند توازن قدرت منطقه‌ای را تغییر دهد و به احیای نفوذ فرانسه در آفریقا و پیشبرد راهبرد غرب در منطقه غرب آسیا، هند و اقیانوس آرام کمک کند.

جمع‌بندی

پس از تحولات منطقه ساحل و غرب آفریقا، پاریس تلاش می‌کند نفوذ ازدست‌رفته‌اش در آفریقا به‌ویژه در مستعمره‌های سابق خود را بازیابی کند و حضور خود در مناطق دارای اهمیت راهبردی در نزاع ژئوپلیتیک جهانی را تقویت کند.