در سوم دی ماه ۱۴۰۴، ژنرال اکرام‌الدین سریع، فرمانده نظامی پیشین افغانستانی و چهره مخالف طالبان، در محله شهرک ولیعصر تهران در هنگام خروج از دفتر کار خود مورد اصابت گلوله قرار گرفت و پیش از رسیدن به بیمارستان جان باخت. در جریان ترور این فرمانده، دو نظامی پیشین افغانستانی با نام‌های امین الماس و آغا شتاب نیز مورد اصابت گلوله قرار گرفتند که یکی از آنها جان باخته و دیگری زخمی شده است. در شهریور ماه سال جاری نیز حاجی معروف خان، دیگر چهره‌ نظامی مخالف طالبان، در خیابان مفتح مشهد به ضرب گلوله کشته شد.

سوابق ژنرال اکرام‌الدین سریع

ژنرال اکرام‌الدین سریع، از فارغ‌التحصیلان دانشکده نظامی کابل بود و در دوره جمهوریت مسئولیت‌های متعددی در حوزه‌های امنیتی مختلف برعهده داشت که آخرین موارد آن فرماندهی پلیس در ولایت‌های بغلان و تخار بود. با بازگشت طالبان به قدرت در کابل، اکرام‌الدین سریع به مقاومت پنجشیر پیوست و با سقوط پنجشیر، رهسپار ایران شد. با آغاز اخراج مهاجران غیرقانونی افغانستانی در ایران، فعالیت ژنرال سریع بیشتر بر سازماندهی چهره‌های نظامی پیشین، اخذ اقامت برای آنها و جلوگیری از اخراج آنها به افغانستان بود. در عین حال، منابع افغانستانی از ارتباط نزدیک وی با جریان‌های مسلح مخالف طالبان اعم از جبهه آزادی به رهبری یاسین ضیاء و جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود خبر داده‌اند.

روایت‌های موجود

مقامات ایرانی از تداوم بررسی‌ها درباره این حادثه خبر داده‌اند و هنوز هیچ واکنش رسمی و شفافی از سوی منابع ایرانی به این ترور داده نشده است. در غیاب موضع‌گیری و روایت رسمی ایران، منابع افغانستانی روایت‌های مختلفی را در خصوص انگیزه و اهداف ترور ژنرال اکرام‌الدین سریع منتشر ساخته‌اند که در بین آنها دو روایت شاخص وجود دارد.

روایت اول، که از سوی اکثر چهره‌های مخالف طالبان مطرح می‌شود، بر وقوع یک ترور سیاسی با هدایت و برنامه‌ریزی استخبارات طالبان تاکید دارند. مشابهت الگوی این ترور با ترور حاجی معروف خان در مشهد از سوی عمده حامیان این روایت مورد توجه قرار گرفته است. برخی از این منابع معتقدند که طالبان، از سفارت‌ها و کنسولگری‌های فعال افغانستان در قلمروی ایران، برای طراحی، برنامه‌ریزی و اجیرسازی افراد در اقدامات اطلاعاتی و حملات مشابه به گستردگی بهره می‌برد.

روایت دوم، که بیشتر از سوی رسانه‌های نزدیک به طالبان و رقبای قومی اکرام‌الدین سریع منتشر شده است، بر احتمال وجود انگیزه‌های متفاوت در این ترور تاکید دارند و بیشتر بر دو محور متمرکزند. بخشی از راویان، از احتمال وقوع تسویه حساب داخلی مبتنی بر رقابت‌های درون‌گروهی میان مخالفان صحبت می‌کنند و بخشی دیگر، حادثه اخیر را نه یک ترور سیاسی، که یک قتل با انگیزه‌های تجاری یا شخصی تصویر کرده‌اند. به عنوان مثال، در شبکه‌های اجتماعی یک فایل صوتی منسوب به ژنرال سریع دست به دست می‌شود که در آن، یکی دیگر از چهره‌های نظامی مخالف طالبان به باد توهین و تهدید گرفته شده است.

در نگاه اول، روایت مخالفان طالبان منسجم‌تر و معتبرتر به نظر می‌رسد؛ برخلاف تلاش‌های سیاسی، طالبان نشان داده است که برای مقابله با تلاش‌های نظامی علیه خود انگیزه قابل‌توجهی دارد. علاوه بر این، نقش‌آفرینی اکرام‌الدین سریع در ممانعت از اخراج نظامیان سابق از ایران به وضوح با منافع طالبان در تضاد است؛ چرا که علیرغم اعلام ظاهری عفو عمومی در سال ۲۰۲۱، طالبان در چهار سال گذشته فعالانه در پی تعقیب و کشتار نظامیان سابق افغانستانی بوده است. با این وجود، بدون اطلاع از جنبه‌های پنهان این حمله نمی‌توان به تایید یا رد هیچ یک از روایت‌های موجود پرداخت.

جمع‌بندی

فارغ از صحت و سقم روایت‌های پیشین، باید توجه داشت که وقوع دو قتل در فاصله چند ماه با مختصات و قربانیان مشابه در دو مرکز جمعیتی مهم پذیرنده اتباع افغانستانی نمایانگر ظهور یک تهدید امنیتی جدید در کشور است. صرفنظر از موضع جمهوری اسلامی ایران درباره حکومت طالبان و مخالفان پرتعداد آن در میان اتباع ساکن ایران، نباید اجازه داد که قلمروی کشور به صحنه تسویه‌حساب این دو گروه تبدیل شود و همپای آن، امنیت عمومی در کلان‌شهرها مورد تعرض قرار گیرد. برای مقابله با این تهدید، ضروریست پیگیری ویژه، اطلاع‌رسانی عمومی درباره انگیزه‌های پیدا و پنهان موجود در این حملات و برخورد قاطع و بدون مماشات با عاملان آنها توسط مراجع ذیصلاح در دستور کار قرار گیرد.