در روزهای اخیر، چین هم‌زمان میزبان دو صحنه نمادین از قدرت‌نمایی سیاسی و نظامی بوده است: «اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای» در تیانجین و «رژه بزرگ روز پیروزی» در پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم. تقارن این دو رویداد را می‌توان به‌منزله تلاش آگاهانه پکن برای ایجاد پیوند میان «قدرت سخت» و «نهادسازی نرم» دانست؛ پیوندی که سبب شده چین بتواند از یک سو جدیدترین دستاوردها و توانمندی‌های نظامی‌ خود را به نمایش بگذارد و از سوی دیگر، چهارچوب نهادی برای اصلاح نظم جهانی بر پایه توسعه جهان جنوب را سامان بخشد. در ادامه، مهم‌ترین محورها و نتایج این رویدادها مورد اشاره قرار می‌گیرد.

ابتکار حکمرانی جهانی؛ جدیدترین ابتکار چینی

در نشست سران سازمان همکاری شانگهای رئیس جمهور چین، از تازه‌ترین ابتکار خود تحت عنوان «ابتکار حکمرانی جهانی» رونمایی کرد. هرچند که ایده اصلاح حکمرانی جهانی پیش از این توسط شی مطرح شده بود؛ اما این نخستین بار است که به صورت مدون و یکپارچه، در ادامه ابتکارات سه‌گانه پیشین (توسعه، امنیت و تمدن جهانی) مطرح می‌شد. در این سخنرانی، شی اصول این ابتکار جدید را چنین برشمرد: برابری حاکمیت‌ها، حاکمیت قوانین بین‌المللی، چندجانبه‌گرایی، انسان‌مداری و تأثیرگذاری عملی. از منظر وی، این ابتکار بر پایه سه دستاورد مهم استوار است: اصلاح قدرت‌های نابرابر، تقویت نقش کشورهای جنوب جهانی و بهبود اثربخشی در مواجهه با بحران‌هایی مانند تغییرات اقلیمی، شکاف دیجیتال و چالش‌های توسعه‌ای.

دستاوردهای نشست سران سازمان همکاری شانگهای

در پایان اجلاس، وانگ‌یی، وزیر امور خارجه چین، هشت دستاورد را برای این دور از اجلاس اعلام کرد. از میان دستاوردها، موارد زیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است:

تأسیس چهار مرکز امنیتی تحت عناوین مرکز یکپارچه مقابله با تهدیدات و چالش‌های امنیتی، مرکز امنیت اطلاعات، مرکز مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی و مرکز کنترل مواد مخدر.

تصمیم سیاسی برای تأسیس بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای گرفته شد. چین بیش از یک دهه پیش این ابتکار را پیشنهاد داده بود که سرانجام به ثمر نشست.

چین اعلام کرد که سه پلتفرم برای ارتقای همکاری خود با سازمان همکاری شانگهای ایجاد خواهد کرد: انرژی، صنایع سبز و اقتصاد دیجیتال. در این راستا سه مرکز همکاری نیز تأسیس خواهد شد: نوآوری علمی و فناوری، آموزش عالی و آموزش فنی و حرفه‌ای.

شش برنامه برای توسعه با کیفیت بالا تدوین شد که «بهره‌وری جدید، تجارت و سرمایه‌گذاری و همکاری در زنجیره‌های صنعتی» را در بر دارد.

حضور هند و فرصت طلبی چینی

نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، در نشست سران سازمان همکاری شانگهای حضور یافت تا در میانه تنش‌های تجاری با آمریکا، گزینه‌های متعدد استراتژیک دهلی‌نو و استقلال راهبردی این کشور را به نمایش بگذارد. تعرفه‌های ۵۰ درصدی دولت ترامپ بر کالاهای هندی، به‌ویژه به دلیل خرید نفت روسیه، هند را به سمت تقویت روابط با دیگر قدرت‌ها، از جمله چین، سوق داده است. چین نیز این موقعیت را فرصتی مغتنم دانست تا پس از سال‌ها تنش مرزی، به‌ویژه در پی درگیری‌های مرگبار ۲۰۲۰، الگوی مشارکت را در روابط با هند تقویت کرده و مانع از تفوق رویکردهای رقابت طلبانه هند با چین گردد.

در این راستا، پکن پیشنهاداتی را مانند از سرگیری پروازهای مستقیم که از سال ۲۰۲۰ متوقف شده بود، تسهیل صدور ویزا، تقویت گفت‌وگو درباره مدیریت مرزی و لغو ممنوعیت صادرات عناصر کمیاب خاکی، کودها و ماشین‌های حفاری به هند، به دهلی نو ارائه داده که موافقت و استقبال این کشور را نیز در پی داشته است.

اهمیت اجلاس و دستاوردهای آن برای ایران

تهران در فضای پس از جنگ ۱۲ ‌روزه و در آستانه فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بیش‌ازپیش به حمایت‌های سیاسی، اقتصادی و چه بسا نظامی شرکای غیرغربی خود نیاز دارد. در این چهارچوب، این اجلاس تاکنون دو دستاورد برای ایران در سطح سیاسی داشته است: ۱- صدور نامه مشترک ایران، چین و روسیه خطاب به دبیر کل سازمان ملل متحد مبنی بر محکومیت اقدام سه کشور اروپایی برای فعال کردن مکانیسم ماشه. این اقدام را می‌توان گامی مهم در تضعیف مشروعیت سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» دانست. ۲- محکومیت حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران در بیانیه سران شانگهای.

افزون بر این، سفر سه روزه رئیس جمهور به چین، فرصت مناسبی را برای مذاکرات مقامات ایران با طرف‌های چینی و روسی فراهم کرده است. باید دید تهران تا چه حد موفق شده است با ارائه بسته‌های پیشنهادی، حمایت‌های این دو قدرت را از خود افزایش دهد؟