در سال‌های اخیر، روابط ایران و اروپا به دلایل مختلف با تنش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه شده است که یکی از ‏بارزترین آن‌ها تحریم‌های اعمال‌شده علیه کشتی‌رانی و هواپیماهای ایرانی بوده است. با ورود دوباره ترامپ به ‏عرصه ریاست‌جمهوری، سیاست بین‌الملل دچار تنش‌زدایی و تنش‌زایی‌های جدیدی شده است. این تحولات ‏گرچه می‌توانند چالش‌های جدیدی برای ایران و روابطش با اروپا فراهم کنند اما فرصت‌های جدیدی نیز در ‏افق پیش روی این روابط ایجاد می‌کند. مکانیسم ماشه و مسائل هسته‌ای، روابط اروپا با آمریکا، لابی‌های ضد ‏ایرانی در اروپا و از همه مهم‌تر جنگ اوکراین از جمله مسائلی است که در سال جاری بر روابط ایران و اروپا ‏تأثیرگذار است.‏

جنگ اوکراین و سناریوهای صلح و تداوم نبرد

مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در روابط ایران و اروپا در سال‌های اخیر نه مسائل هسته‌ای و نه موضوعات ‏منطقه‌ای بلکه جنگ اوکراین بوده است. اتحادیه اروپا به واسطه قدرت‌نمایی جنگ‌افزارهای ایرانی در این ‏جنگ بر علیه ناتو، احساس تهدید فزاینده‌ای از سوی ایران پیدا کرده است و به همین دلیل، روابط دو طرف ‏شکل خصمانه‌تری به خود گرفته است. اگر جنگ اوکراین و همکاری‌های نظامی ایران و روسیه تداوم یابد، این ‏احساس تهدید همچنان پابرجا خواهد ماند و سطح روابط با اروپایی‌ها در سراشیبی سقوط خواهند ماند.

این ‏امر در صورتی که مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا به نتیجه نرسد می‌تواند منجر به فعال‌سازی مکانیسم ماشه ‏توسط اروپا شود. اما از سوی دیگر اگر تنش‌ها در اوکراین کاهش یابند، انتظار می‌رود که ادراک تهدیدی اروپا نسبت به ایران ‏کاهش یابد و در نتیجه حل پرونده هسته‌ای نیز برای آن‌ها اولویت پیدا کند. در صورتی که مذاکرات هسته‌ای ‏در مسیر مثبتی قرار بگیرد و مکانیسم ماشه غیرفعال یا تعلیق شود، می‌توان به کاهش تنش و بهبود روابط ‏امیدوار بود.‏

روابط ایران-اروپا در سایه تنش ترامپ با اتحادیه اروپا

اختلافات بین ترامپ با اتحادیه اروپا فرصتی مناسب برای ایران فراهم کرده تا از این اختلافات تاکتیکی ‏بهره‌برداری کند و تنش‌های خود را با اتحادیه کاهش داده و روابط تجاری‌اش را بهبود بخشد. همچنین، این ‏تنش‌ها سبب شده تا اروپا به فکر تغییر راهبرد بین‌المللی خود باشد و در صدد این باشد تا روابط خود با ‏کشورهای جنوب جهانی را به منظور تنوع‌بخشی سبد اقتصادی و کاهش وابستگی به ایالات متحده تقویت ‏کند. این موضوع باعث می‌شود ایران نیز ظرفیت و موقعیت مناسبی برای اروپا پیدا کند زیرا اروپا تنش‌زدایی ‏روابط با ایران را راهی مناسب برای تقویت نقش مستقل خود در عرصه بین‌المللی و ارتقاء سیاست و اقتصاد ‏خود در تجارت با مناطق جنوب جهانی می‌داند. هرچند اختلافات فعلی بین اروپا و آمریکا راهبردی نیستند، ‏اما این وضعیت فرصت خوبی برای کاهش احساس تهدید ایران و جلوگیری از وخامت روابط فراهم می‌آورد.‏

لابی ضدایرانی و اتهامات حقوق بشری

اگرچه شرایط صلح در اوکراین و تنش‌های بین اروپا و آمریکا روزنه روشنی برای بهبود آینده روابط ایران و ‏اروپا فراهم می‌کند، اما مشکلات و اختلافات کنونی بسیار بیشتر از گذشته است و رفع آن‌ها نیازمند زمان و ‏تلاش بیشتری از هر دو طرف است. یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب وخامت روابط شده، افزایش نفوذ و ‏بازیگری لابی اسرائیل و اپوزیسیون ایرانی در میان مقامات مختلف اروپا است که یکی از نمودهای این موضوع ‏را می‌توان در تعطیلی مرکز اسلامی هامبورگ در آلمان مشاهده کرد. همچنین، کاهش اعتبار ایران به واسطه ‏اتهامات حقوق بشری باعث شده تا در صورت تلاش دو طرف برای بهبود روابط، فشار افکار عمومی و برخی ‏گروه‌های حقوق بشری بر مقامات اروپایی افزایش یابد و مانعی بر سر این مسیر ایجاد کند.‏

جمع‌بندی

چشم‌انداز روابط اتحادیه اروپا و ایران در سایه کاهش تنش‌ها در اوکراین و افزایش تنش‌ها بین اروپا و آمریکا روشن‌تر شده است؛ اما چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی نظیر مسائل منطقه‌ای، هسته‌ای و حقوق بشری همچنان ‏بر روابط دو طرف سایه افکنده‌اند که پیشرفت در این زمینه را بسیار دشوارتر از دوران پیشا برجام کرده است. ‏باید توجه داشت که بهبود روابط با اروپا نیازمند بازیگری ماهرانه ایران است تا بتواند از کارت مذاکره با آمریکا ‏و ظرفیت‌های اقتصادی-سیاسی خود استفاده کند و بدین ترتیب، مسیر تنش‌زدایی در روابط دو طرف به ‏تدریج هموار شود.‏