در ژوئیه 2024 مجموعه‌ای از اعتراضات گسترده دانشجویی در بنگلادش کلید خورد که در پی آن، انحصار پانزده ساله قدرت در دستان شیخ حسینه و حزب «عوامی لیگ» شکسته شد. فضای سیاسی بنگلادش پس از سقوط حسینه پرتنش است و در پانزده ماه گذشته، محمد یونس و کابینه وی مستنداتی را تحت عنوان «اعلامیه ژوئیه» و «منشور ژوئیه» برای کاهش اختلاف نظرها و ایجاد اجماع میان احزاب و جریان‌های فعال معرفی کرده‌اند. تحت فشار گروه‌های سیاسی و به منظور عبور از شرایط موقتی فعلی، دولت انتقالی محمد یونس مهیای برگزاری اولین انتخابات پارلمانی در فوریه 2026 می‌شود که مقرر است، علیرغم مخالفت‌های موجود، با رفراندوم اصلاحات قانون اساسی نیز همراه باشد.

کمیسیون انتخابات مشارکت حزب عوامی لیگ را در انتخابات آتی با طرح لزوم رسیدگی قضایی به اقدامات رهبران حزب در جریان انقلاب ژوئیه ممنوع کرده است. بخشی از منتقدان، این اقدام را غیردموکراتیک و مساوی نادیده‌گرفتن هواداران نخست وزیر سابق دانسته اند. شیخ حسینه که فعلا به هند گریخته و غیابا به اعدام محکوم شده است، در شبکه‌های اجتماعی می‌کوشد تصویری متفاوت از تحولات ژوئیه 2024 به مخاطبان عرضه کند و مشروعیت انتخابات آتی را زیر سئوال ببرد. تلاش وی بعید است تاثیر معناداری داشته باشد.

علیرغم شرایط پیچیده و راه دشوار پیش رو برای ایجاد ثبات در بنگلادش، قاطبه احزاب و جریان‌های موجود مشتاقانه چشم به 300 کرسی انتخابی مجلس و آزمودن بخت خود در تشکیل دولت دوخته‌اند. دو حزب ملی‌گرا (BNP) و جماعت اسلامی (JI) به عنوان قدرتمندترین جریان‌های مخالف بازمانده از دوره پیشین، مدعیان اصلی در انتخابات آتی به حساب می‌روند و حزب تازه تاسیس شهروند ملی (NCP) نیز سومین مدعی انتخابات به حساب می‌رود. در کنار ائتلاف‌های تشکیل شده توسط سه حزب پیش‌گفته، ائتلاف چپ‌گرایان و برخی احزاب کوچکتر نیز در انتخابات فوریه حاضرند.

حزب ملی‌گرا

حزب ملی‌گرای بنگلادش به رهبری خالده ضیا و فرزند وی، طارق رحمان، به زعم اغلب تحلیل‌گران می‌تواند بیشترین تعداد کرسی، اما نه اکثریت کرسی‌ها را، به خود اختصاص دهد. ضیا از پیشگامان مبارزه با حکومت نظامی در دهه 80 بوده است و برای مقطعی نیز نخست‌وزیر بنگلادش بود؛ اما با تحکیم قدرت شیخ حسینه به حاشیه رانده شد و در سال‌های اخیر با اتهامات مالی به حبس افتاد. با توجه به کهولت سن خالده ضیا فرزند وی، طارق رحمان، از تبعید در لندن اداره حزب را بر عهده گرفته است. در عرصه سیاست خارجی، این حزب به چین متمایل‌تر است.

جماعت اسلامی

جماعت اسلامی در واقع شاخه‌ای از تشکل تاریخی اسلام‌گرایان شبه قاره هند است که توسط ابوالاعلی المودودی در دوره استعمار تاسیس شد. فعالیت جماعت اسلامی در ابتدای استقلال بنگلادش به سبب مخالفت این تشکل با استقلال از پاکستان ممنوع شد؛ اسلام‌گرایان بعدتر در زمره مخالفان حکومت نظامی دهه 80 قرار گرفتند و وزن سیاسی قابل‌توجهی پیدا کردند. شیخ حسینه در دوره استقرار خود، جماعت را از فعالیت سیاسی محروم کرد و رهبرانش را به محکمه کشید. علیرغم بیرون رانده شدن از سیاست رسمی، شاخه دانشجویی جماعت نفوذ خود را گسترش داشت و در جریان انقلاب ژوئیه نقش پررنگی پیدا کرد و اکنون نیز اتحادیه‌های دانشجویی را تحت تسلط خود دارد.

حزب شهروند ملی

با این وجود، انقلاب ژوئیه ابتکار جماعت نبود و بخشی از فعالان دانشجویی با تمایلات میانه‌، بالنسبه عرفی و البته انقلابی در راس آن قرار داشتند. این جریان‌های دانشجویی علیرغم سبقه مدنی و کنشگرانه پس از انقلاب ژوئیه به دولت موقت نزدیک شدند و در فوریه 2025 دست به تاسیس حزبی جدید زدند تا شانس خود را برای ایجاد یک جریان سوم در انتخابات پیش‌رو امتحان کنند.

جمع‌بندی

در صورت تداوم روندهای فعلی، احتمال می‌رود که حزب ملی‌گرا در ائتلاف با برخی احزاب کوچکتر در انتخابات فوریه آتی به قدرت برسد. با این وجود، نباید شانس جماعت اسلامی را برای قرار گرفتن در موقعیتی مشابه نادیده گرفت. در نهایت، دور از ذهن نیست که حزب شهروند ملی و احزاب کوچک‌ چپگرا در فوریه 2025 با کرسی‌های محدود در مقام تاجبخشی به جناح‌های سنتی بنگلادش قرار گیرند.