پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر در مرکز توجه جهانی قرارگرفته و مذاکرات میان ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان در حال پیگیری است. اختلاف اصلی بر سر حق غنی‌سازی اورانیوم است؛ موضوعی که آمریکا با آن مخالف و ایران آن را غیرقابل‌مذاکره می‌داند. برای حل این بن‌بست، دو پیشنهاد مطرح‌شده است: اول، طرح ایران برای ایجاد پروژه مشترک غنی‌سازی با مشارکت کشورهای عربی و خلیج‌فارس؛ دوم، پیشنهاد آمریکا مبنی برساخت تأسیسات غنی‌سازی تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. اکنون این پرسش مطرح است که این پیشنهادها تا چه حد عملی و مؤثر در رفع نگرانی‌های غرب و کشورهای منطقه خواهند بود.

پیشنهاد ایرانی

پیشنهاد غنی‌سازی مشترک اورانیوم از سوی ایران، اقدامی نوآورانه برای کاهش تنش‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای این کشور تلقی می‌شود؛ به‌ویژه در شرایطی که تهدیدهای اسرائیل افزایش‌یافته و نگرانی کشورهای خلیج‌فارس نسبت به امنیت منطقه بالا گرفته است. در همین راستا، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پیشنهادی را به نماینده آمریکا ارائه کرد که به‌جای برچیدن کامل تاسیسات هسته‌ای، بر تشکیل پروژه‌ای مشترک با حضور ایران، کشورهای حاشیه خلیج فارس و سرمایه‌گذاری آمریکا تأکید دارد.

کارشناسان این طرح را راه‌حلی بالقوه برای کاهش نگرانی‌های آمریکا درباره اهداف هسته‌ای ایران می‌دانند. ایران همچنین ایده تشکیل اتحادی میان خود، عربستان و امارات را برای غنی‌سازی اورانیوم مطرح کرده تا ضمن جلب حمایت منطقه‌ای، حق غنی‌سازی را مشروع جلوه دهد. این طرح به ایران اجازه حفظ توانایی فنی و به شرکای خود امکان دسترسی به دانش غنی‌سازی می‌دهد. عربستان و امارات در این چارچوب به‌عنوان سرمایه‌گذار و سهام‌دار وارد شده و با مشارکت در فرآیند، از صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران اطمینان حاصل خواهند کرد.

پیشنهاد آمریکایی

با ادامه بن‌بست مذاکرات هسته‌ای، ایران و آمریکا به دنبال راه‌حل‌هایی برای رفع اختلافات، به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی اورانیوم هستند. آمریکا پیشنهادی ارائه داده که تأسیس تأسیسات هسته‌ای منطقه‌ای تحت نظارت بین‌المللی را شامل می‌شود. طبق گزارش رسانه‌های آمریکایی، طرحی نیز برای ایجاد اتحادی منطقه‌ای با مشارکت عربستان و کشورهای عربی جهت تولید انرژی هسته‌ای مطرح‌شده که شرط آن توقف غنی‌سازی در ایران و انتقال فعالیت‌ها به خارج از کشور است. محل اجرای این طرح هنوز مشخص نیست، اما برخی از کارشناسان، عمان را گزینه‌ای مناسب می‌دانند.

غیرواقعی بودن پیشنهاد

فقدان اعتماد متقابل میان ایران و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه به‌دلیل اختلافات عمیق بر سر امنیت منطقه‌ای، پرونده هسته‌ای و نفوذ ایران در جهان عرب، مانع اصلی این همکاری است. برنامه هسته‌ای ایران نیز تحت‌فشار تحریم‌ها و نظارت‌های بین‌المللی شدید قرار دارد که هرگونه همکاری را پیچیده و حساس می‌کند. علاوه بر آن کشورهای کلیدی مانند عربستان و امارات با چنین پروژه‌ای موافقت نخواهند کرد. زیرا ریاض به‌دنبال برنامه هسته‌ای مستقل و صلح‌آمیز با نظارت بین‌المللی است و ترجیح می‌دهد از همکاری با تهران پرهیز کند. همچنین، ابوظبی به‌دلیل مناقشه ارضی با ایران بر سر جزایر سه‌گانه، چنین طرحی را عملی نمی‌داند. در سطح بین‌المللی نیز، به‌ویژه آمریکا و اروپا، نسبت به این ایده بااحتیاط و نگرانی می‌نگرند، زیرا ممکن است به‌عنوان اقدامی برای دور زدن تحریم‌ها یا گسترش نفوذ هسته‌ای ایران تلقی شود.

چالش‌ها

از مهم‌ترین موانع ایجاد کنسرسیوم می‌توان به نگرانی از انتقال فناوری هسته‌ای حساس، نبود چارچوب حقوقی و سیاسی مشترک، و احتمال مخالفت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صورت نبود شفافیت کامل اشاره کرد. در این میان، عمان به دلیل روابط متوازن خود با طرفین و سیاست خارجی معتدل، به‌عنوان گزینه‌ای مناسب برای میزبانی یا میانجی‌گری مطرح‌شده است.

با این‌ حال، در صورت اجرای این طرح در چارچوبی شفاف و با نظارت بین‌المللی، می‌توان به مزایایی همچون کاهش تنش‌های منطقه‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، توسعه زیرساخت‌های مشترک و گام برداشتن به‌سوی نوعی یکپارچگی فناوری در منطقه امید داشت. تحقق این اهداف مستلزم تغییرات بنیادین در روابط ایران و کشورهای خلیج‌فارس و سطح بالایی از اعتماد سیاسی است. این پیشنهاد در حال حاضر بیشتر جنبه نمادین و دیپلماتیک دارد تا امکان اجرایی فوری، اما می‌تواند آغازی برای گفت‌وگوهای سازنده باشد.

منبع: خلیج آنلاین 
نویسنده: إبراهيم شاكر

🔄مطالب مرتبط با این موضوع در اندیشکده تهران
▫️ آیا کنسرسیوم هسته‌ای مذاکرات را از بن‌بست خارج می‌کند؟ 
▫️کنسرسیوم هسته‌ای ایران، آمریکا و کشورهای عربی چقدر محتمل است؟