🔵افول قدرت نفت در ژئوپلیتیک خاورمیانه 

#نفت #انرژی
#ایران #عربستان

برخلاف انتظارات اولیه، تنش‌های پس از ۷اکتبر در خاورمیانه ضربه چندانی به بازار جهانی نفت وارد نکرده است. این ناتوانی مشهود کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه در بکارگیری نفت به عنوان یک ابزار ژئوپلیتیک می‌تواند نمایانگر آغاز تحول در پویایی‌های جهانی باشد که دولت‌های همسو با غرب را در پیگیری اهداف متحول‌کننده سیاسی و اقتصادی خود در محیط منطقه‌ای جسورتر می‌کند.

از دهه هفتاد میلادی، ثروت نفتی پشتوانه قدرت دولت‌های خاورمیانه در اقتصاد و سیاست بوده است و نقش آنها در اوپک و امکان آنها برای برهم‌زدن تعادل در بازار نفت، اهرمی غیرقابل انکار به آنها در سیاست بین‌الملل اعطا می‌نمود. اولین نمونه بهره‌برداری سیاسی از اهرم نفت توسط دولت‌های منطقه را می‌توان در جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ مشاهده نمود که جهان عرب، تحریم‌ نفت را علیه اسرائیل اعمال کردند و قیمت نفت ظرف پنج ماه افزایشی چهار برابری تجربه کرد و از ۳ دلار به ۱۲ دلار رسید.

دومین شوک نفتی با انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ و افت صادرات نفت این کشور پدیدار شد که قیمت‌ها را تا دو برابر افزایش داد. چندی بعد، آغاز جنگ میان ایران و عراق و نگرانی از توقف عرضه در منطقه، قیمت جهانی نفت را به 40 دلار در هر بشکه رساند. یک دهه بعد و در سال ۱۹۹۰، تهاجم عراق به کویت قیمت نفت را از ۱۷ دلار به ۳۶ دلار رساند و این جهش قیمتی شدید، کشورهای غربی را بر آن داشت که با آزادسازی ذخایر راهبردی خود، از جهش بیشتر قیمت جلوگیری کنند.

تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، منجر به نوسان آنی و عدم اطمینان طولانی در بازار نفت شد. به نحوی که قیمت نفت از ۳۱ دلار در سال ۲۰۰۳ ظرف سه سال به ۶۶ دلار رسید. بعدتر و در جریان تحولات بهار عربی، قیمت نفت از ۹۰ دلار در پایان سال ۲۰۱۰ به ۱۲۰ دلار در پایان سال ۲۰۱۱ رسید. به طور ویژه، جنگ داخلی لیبی جریان انتقال نفت به اروپا را مختل نمود و نگرانی‌ها درباره امنیت کانال سوئز، بازار را درباره تداوم عرضه مضطرب کرد. در نهایت، شوک نفتی ۲۰۱۹ در اثر حمله پهپادی به آرامکو باعث افزایش قیمت ۲۰ درصدی نفت شد؛ چرا که ۵.۷ میلیون بشکه در روز معادل ۵ درصد عرضه جهانی را از بازار خارج کرد.

با این وجود، تحولات خاورمیانه از ۷ اکتبر تاکنون تاثیر چندانی در بازار نفت نداشته است. در هفته ابتدایی پس از حمله حماس، قیمت نفت از ۸۰ دلار به ۹۰ دلار رسید؛ اما روند اصلاح به سرعت آغاز شد و ظرف سه هفته، قیمت نفت به کمتر از ۷۴ دلار رسید. روند مشابهی در جریان حمله اسرائیل به ایران قابل مشاهده است. قیمت نفت در هفته ابتدایی حدود ۷درصد افزایش یافت و در هفته بعد روندی کاهشی پیدا کرد. حتی با حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران و پاسخ متقابل این کشور، بازار ضربه چندانی متحمل نشد و قیمت‌ها ظرف چند ساعت به قیمت‌های پیش از مناقشه بازگشتند. این در حالی است که ایران به عنوان چهارمین دارنده ذخایر نفت و دومین دارنده ذخایر گاز در جهان مطرح است و با تنگه هرمز به عنوان مهم‌ترین گذرگاه ترانزیت انرژی جهان مجاورت دارد. وجود این دو مولفه بر وزن تاب‌آوری قیمتی مشاهده شده در بازارهای جهانی می‌افزاید.

در حالی که درگیری‌های خاورمیانه به طور تاریخی اثرات قیمتی سریع و ماندگار بر بازار جهانی نفت داشته‌اند، پاسخ بازار به بحران اخیر نمایانگر یک تحول قابل‌توجه هم در ابعاد افزایش و هم در ماندگاری اثر قیمتی در خاورمیانه است. بازار جهانی نفت اکنون به شکل جدی‌تری توسط تولیدکنندگان همسو با غرب و در راس آنها عربستان سعودی کنترل می‌شود. لذا مادامی که عربستان سعودی -به عنوان رهبر دو فاکتوی اوپک و اوپک پلاس- مداخله نکند یا زیرساخت تولید این کشور در تهدید مستقیم نباشد، بازارها به تداوم جریان عرضه نفت اطمینان خواهند داشت.

 بر همین اساس، انتظار می‌رود که تحولات آتی خاورمیانه بدون توجه به مولفه شوک نفتی تحلیل شود و همزمان، آمریکا و اروپا دست بازتری در تعیین تصمیمات خود درباره تعامل با دولت‌های خاورمیانه، فارغ از ملاحظات امنیت انرژی، خواهند داشت.

منبع: اویل‌پرایس
نویسنده: شهریار شیخلر