جی ۲۰ (G20) مجمعی متشکل از ۱۹ کشور دارای بزرگترین اقتصادهای جهان و اتحادیه اروپاست که در سال ۱۹۹۹ در پاسخ به بحران مالی آسیا(۱۹۹۷) شکل گرفت و اتحادیه آفریقا نیز از سال ۲۰۲۳ به آن پیوست. هر سال، رهبران اعضای گروه ۲۰ برای بحث در مورد مسائل اقتصادی و مالی و همچنین هماهنگی در سایر سیاست‌های مربوطه یکدیگر را ملاقات می‌کنند.

امسال در حالی اجلاس سران جی ۲۰ در برزیل برگزار شد که جهان به سرعت در حال طی‌کردن تحولات سیاسی، امنیتی و اقتصادی است. ریاست این اجلاس که سالانه میان اعضا تغییر پیدا می‌کند، در سال ۲۰۲۳ از هند به برزیل و امسال نیز از برزیل به آفریقای جنوبی انتقال پیدا کرد. با مقایسه بیانیه ۲۰۲۳ دهلی نو با ۲۰۲۴ ریو دو ژانیرو می‌توان متوجه تغییرات در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی شد که بخشی از آن ناشی از تحولاتی است که جهان در یک سال گذشته تجربه کرده است.

بحران‌های بین‌المللی

دو جنگ اوکراین با روسیه و جنگ اسرائیل با حماس و لبنان، مهم‌ترین بحران‌های سیاسی/امنیتی بودند که در بیانیه پایانی ۲۰۲۴ به آنها اشاره شد. هر دو بیانیه امسال و سال گذشته به جنگ اوکراین توجه داشتند. با وجود اینکه در هیچکدام از آنها روسیه صراحتاٌ محکوم نشد؛ اما در مجموع لحن بیانیه ریو دو ژانیرو نسبت به بیانیه دهلی نو ملایم‌تر شده بود. در حالی که بیانیه سال گذشته، اظهار داشت که کشورها باید از استفاده از زور علیه خاک دیگر کشورها خودداری کنند؛ بیانیه امسال، تنها از هرگونه ابتکار برای برقراری صلح پایدار و جامع استقبال کرد. علاوه‌براین، بیانیه ۲۰۲۴ از قطعنامه ۲۷۳۵ شورای امنیت (که در چارچوب طرح آتش‌بس سه ‌مرحله‌ای بایدن بود) برای پایان‌دادن به جنگ کنونی در جنوب غرب آسیا استقبال کرد.

علاوه‌بر این دو جنگ، بحث مربوط به سلاح هسته‌ای از موضوعاتی بود که هر دو بیانیه به آن اشاراتی داشتند؛ هرچند با لحن و زاویه‌دیدی متفاوت. در حالی که بیانیه دهلی نو، اظهار داشت که هرگونه استفاده یا تهدید به استفاده از سلاح هسته‌ای غیرقابل پذیرش است؛ بیانیه امسال، تنها اشاره کرد که به هدف جهانی عاری از سلاح هسته‌ای پایبند است.

اقتصاد دیجیتال

یکی از محورهای اصلی بیانیه ۲۰۲۳، دهلی نو، اقتصاد و تجارت دیجیتال بود. این موضوع شامل ایجاد و گسترش دسترسی به زیرساخت‌ها و خدمات دیجیتالی، تنظیم‌گری در حوزه ارزهای دیجیتال، دیجیتالی‌کردن اسناد تجاری و تمرکز بر سایر تکنولوژی‌های دیجیتال می‌شد. با این حال چرخش ریاست اجلاس از هند به برزیل، باعث تغییراتی در بیانیه ۲۰۲۴ شد. این بیانیه به بحث زیرساخت‌های دیجیتالی پرداخت، اما در مورد سایر بخش‌های مذکور اشاره‌ای نکرد.

افزایش مالیات و مبارزه با فقر

اثر دیگر تغییر ریاست، در برجسته‌تر‌شدن سیاست‌های چپ‌گرایانه این اجلاس بود. بیانیه پایانی اجلاس ۲۰۲۴، بر اعمال مالیات ترقی‌خواهانه بر افراد با ثروت خالص بسیار بالا در جهت کاهش نابرابری در جوامع تأکید داشت که با توجه به سیاست‌های چپ‌گرایانه دولت لولا دا سیلوا در برزیل کاملاً قابل فهم است.

علاوه‌براین، به بحث مربوط به مبارزه با بحران گرسنگی و فقر در هر دو اجلاس اشاره شد؛ اما در اجلاس ۲۰۲۴، برجستگی و نمود بیشتری داشت که باز هم می‌توان آن را در چارچوب ریاست دولت لولا بررسی کرد. اجلاس امسال، بر لزوم اتحاد جهانی و بسیج همه منابع لازم در جهت مبارزه با گرسنگی تأکید داشت.

چشم‌انداز

امسال ریاست این اجلاس از برزیل به آفریقای جنوبی انتقال پیدا کرد. این انتقال در حالی صورت می‌گیرد که پیش‌بینی می‌شود برخی کشورهای قاره آفریقا با انفجار جمعیت و جهش تولید روبرو هستند و از این جهت چشم‌انداز مثبتی برای آنها دیده می‌شود.

علاوه بر این، در حالی که این اجلاس همیشه بر رفع موانع تجارت آزاد و مقابله با سیاست‌های حمایت‌گرایانه که مخرب چنین تجارتی هستند تأکید داشته است؛ جهان به خصوص اقتصادهای نوظهور که بلوک مهمی در این اجلاس محسوب می‌شود، در یک سال آینده با ظهور ترامپ و سیاست‌های اقتصادی ملی‌گرایانه او مواجه خواهد شد. این چالش مهمی است و باید دید که این کشورها چگونه از آن عبور خواهند کرد.