در هفته‌های اخیر، نفوذ پهپادها و جنگنده‌های روسی به حریم هوایی چند کشور اروپایی، نگرانی‌ جدی درباره امنیت مرزهای ناتو ایجاد کرده است. این اقدامات، بحث فعال‌سازی بند ۵ پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را نیز به جریان انداخته و کشورهای اروپایی را به تکاپو برای واکنش مؤثر در برابر تهدیدات فزاینده روسیه واداشته است. هرچند طرح‌ها و ابتکارات متعددی مطرح شده، اما به دلیل اختلافات داخلی و عدم توان لازم برای اجرایی‌سازی آنها تردیدهای جدی درباره اثربخشی و کارآمدی این پاسخ‌ها وجود دارد.

اراده سیاسی در محاق

واکنش اولیه اروپا نسبت به ورود پهپادها و جنگنده‌های روسی به حریم ناتو، تهدید به واکنش فوری و تلاش برای همراهی ایالات متحده در برابر روسیه بود تا این تهدید بازدارنده تلقی شود. با این حال، نشست اخیر جامعه سیاسی اروپا در کپنهاگ نشان داد که برخلاف انتظار، پیام روشنی از اراده سیاسی مشترک برای مقابله با روسیه مخابره نشده است و در این جلسه هیچ تصمیم‌گیری مهمی صورت نگرفت. این جلسه حتی به‌نوعی بیانگر آن بود که تهدید پهپادی روسیه، هنوز آن‌طور که باید، توسط سران اروپایی جدی گرفته نشده است.

اختلاف اروپا بر سر مدیریت جنگ

از زمان آغاز جنگ اوکراین، کشورهای اروپایی در مورد سطح و نوع واکنش به اقدامات تهاجمی روسیه و همچنین در خصوص کنترل و مدیریت هزینه‌های نظامی اختلاف‌نظر جدی با یکدیگر داشته‌اند. برخی دولت‌ها به دنبال جلوگیری از تشدید تنش بوده‌اند، در حالی که برخی دیگر خواهان رویارویی جدی با روسیه هستند. در موضوع اخیر نیز، کشورهای اروپایی با وجود توافق کلی بر سر طرح‌های دفاعی جدید، اختلافاتی در زمینه میزان حضور و کنترل نهادهای ملی در اجرای این طرح‌ها با ناتو و اتحادیه اروپا وجود داشت. پیچیدگی این مسئله باعث شد که تصمیم‌گیری در خصوص امور نظامی-امنیتی، بار دیگر به تعویق بیفتد.

ضعف اروپا برای یک جنگ پهپادی

نفوذ پهپادهای انتحاری روسی به حریم هوایی لهستان و واکنش پدافندی این کشور، ضعف جدی اروپا در زمینه مقابله با پهپادها را برملا کرد. مقابله با پهپادهایی با هزینه ساخت حدود ۱۰ هزار دلار، برای لهستان میلیون‌ها دلار هزینه در پی داشت. این عدم توازن، ضعف اروپا در تجهیز به سامانه‌های ارزان‌قیمت کشف و انهدام اهداف پرنده، ناهماهنگی در سطح اتحادیه و نبود سامانه دفاعی جامع را نشان می‌دهد. در نتیجه، اروپا همچنان از جنگ اوکراین درس‌های لازم را نگرفته و برای مقابله با جنگ‌های اطلاعاتی و هیبریدی آمادگی لازم را ندارد.

طرح دیوار پهپادی

مهم‌ترین طرح برای جلوگیری از رخداد چنین تهدیداتی، طرح «دیوار پهپادی» مطرح شد. این طرح شامل ایجاد شبکه‌ای چندلایه دفاعی در سراسر مرزهای شرقی برای کشف و رهگیری پهپادها با استفاده از ترکیبی از فناورهای مدرن نظارتی و دفاعی ارزان‌قیمت است. اما مشخص نبودن جزئیات این طرح و تخمین ۳ الی ۴ سال زمان برای طراحی آن نشان از نامحتمل بودن عملیاتی شدن آن در کوتاه مدت است.

حتی در صورت عملیاتی شدن،‌ موانعی چون عدم هماهنگی و اختلاف بر سر مدیریت و مسئولیت این طرح، تأخیر در تأمین مالی پروژه‌ها، سرعت پایین اجرای آن و نیاز به حجم بسیار زیادی از سایت راداری و سامانه پدافندی در سراسر اروپای شرقی باعث خواهد شد تا کارآمدی این طرح به شدت کاهش یابد. همچنین شایان ذکر است که تهدیدهای پهپادی می‌توانند منشایی داخلی داشته باشند و از درون هر کشور به پرواز در بیایند که برای چنین تهدیدی دیوار پهپادی کارایی نخواهد داشت.

جمع‌بندی

اتحادیه اروپا و ناتو هنوز خود را با تهدیدات نوظهور نظیر جنگ پهپادی سازگار نکرده‌اند. فرایندهای کند بروزرسانی، هزینه‌های بالا و اختلاف‌نظرهای سیاسی موجب شده تا ظرفیت دفاعی اروپا در برابر تهدیدات فزاینده روسیه ناکافی باقی بماند. در حالی که تهدیدهای اخیر می‌توانند محرکی برای بازتعریف راهبردهای امنیتی ناتو باشند، شواهد حاکی از آن است که همچنان نه اراده سیاسی کافی وجود دارد و نه توان نظامی مناسب برای ایجاد بازدارندگی مناسب در برابر روسیه. تداوم این وضعیت می‌تواند نه‌تنها بازدارندگی ناتو را تضعیف کند، بلکه روسیه را نیز به سمت افزایش اقدامات تهاجمی اطلاعاتی و امنیتی سوق دهد.