هم‌زمان با تور آسیایی دونالد ترامپ، هیئت‌های مذاکره‌کننده چین و آمریکا پنجمین دور از گفتگوهای تجاری خود را برگزار کردند و براساس اخبار رسمی، چارچوبی کلی برای ارزیابی و انعقاد توافق در جریان دیدار احتمالی رهبران دو کشور در پایان هفته جاری به‌دست آمده است. علیرغم اینکه جزئیات توافق مذکور هنوز مشخص نشده است، از اطلاعات کلی افشاشده در خصوص چارچوب توافق می‌توان دریافت که احتمالا باید منتظر شکلی از آتش‌بس موقت تجاری میان ایالات متحده و چین برای دوره‌ای یک ساله بود.

زمینه‌ها

جنگ تجاری چین و آمریکا در سال 2018 و با وضع اولین تعرفه‌ها بر صفحه‌های خورشیدی، لوازم خانگی و سپس فولاد و آلومینیوم توسط دولت اول ترامپ کلید خورد و اقدامات متقابل تعرفه‌ای میان دو کشور در دوره اول ترامپ نیز پس از فراز و نشیب‌های فراوان، در ابتدای سال 2020 به توافقی موسوم به توافق «فاز اول» منتهی شد که طی آن، چین به افزایش خرید کالا و خدمات از ایالات متحده متعهد شد و ایالات متحده نیز از بخشی از تعرفه‌های اعمالی خود علیه چین را متوقف کرد. در دوره بایدن، توافق جدیدی به دست نیامد و وضع محدودیت و عوارض در حوزه‌های مختلف با سرعت و شدت کمتری تداوم داشت. از زمان بازگشت ترامپ به قدرت، جنگ تجاری و تعرفه‌ای، با شدت بیشتری علیه چین و سایر بازیگران دنبال شده است.

با‌این‌وجود، تبعات اقتصادی جنگ تعرفه‌ای برای ایالات متحده و در مقیاس کوچک‌تر برای چین به‌اندازه‌ای قابل‌توجه بوده است که طرفین علیرغم پافشاری بر مواضع خود، به دنبال راهی برای مهار تنش بگردند. با همین هدف بوده که از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید، ایالات متحده و چین تاکنون 5 دور مذاکره تجاری در مقاطع مختلف برگزار کرده‌اند و برای دو نوبت، تشدید اقدامات تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای علیه یکدیگر را به منظور پیشبرد مذاکرات گسترده‌تر برای مدتی معلق نموده‌اند؛ با‌این‌حال، این تعلیق‌های موقت اغلب دچار فروپاشی شده اند.

اکتبر: آخرین تنش‌های تجاری

قریب به یک ماه قبل (در 19 سپتامبر) تماسی تلفنی میان شی و ترامپ برقرار شد و توافق اولیه برای دیدار دو رهبر در کره جنوبی در این تماس به دست آمد. با‌این‌وجود، وزارت بازرگانی ایالات متحده ده روز بعد محدودیت‌های جدیدی علیه شرکت‌های چینی وضع کرد. در اولین روز ماه اکتبر آمریکا مدعی شد که چین خرید سویا از این کشور را عامدانه متوقف کرده است و اقدامات متقابل طرفین سرعت و شدت بیشتری گرفت. آمریکا با ادعای تقویت صنایع کشتی‌سازی داخلی، هزینه عملیات بندری را برای کشتی‌های چینی افزایش داد و تحریم‌های جدیدی علیه شرکت‌های چینی وضع نمود. پکن در مقابل با دستاویز قرار دادن مسئله عدم اشاعه، محدودیت‌ها بر صادرات عناصر کمیاب معدنی را افزایش داد.

علاوه بر وضع ممنوعیت برای شرکت‌های هواپیمایی چینی در خصوص عبور از حریم هوایی روسیه، دونالد ترامپ در 10 اکتبر تهدید وضع تعرفه 100 درصدی علیه چین را مطرح کرد و نفس برگزاری ملاقات حضوری را مورد سئوال قرار داد. چینی‌ها هزینه عملیات بندری متقابلی برای کشتی‌های آمریکایی اعلام کردند و هم‌زمان، تحقیقاتی حقوقی را علیه شرکت آمریکایی «کئوال‌کوم» کلید زدند. گفتگوی ویدئویی اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده و هی‌لی‌فنگ، معاون نخست‌وزیر چین، منجر به توقف روند تقابلی طرفین شد و زمینه را برای مذاکرات حضوری روزهای گذشته در مالزی فراهم نمود.

چشم‌انداز

جنگ تجاری ایالات متحده و چین ریشه‌ای عمیق‌تر از تبادل امتیازات اقتصادی دارد و جابه‌جایی ارقام تعرفه و سهمیه برای حل و فصل آن کفایت نمی‌کند؛ بااین‌وجود، دور از ذهن نیست که دیدار احتمالی ترامپ و شی در کره ‌جنوبی به نمایش توافقی مقطعی بینجامد. هر دو طرف، از پیامدهای برگزاری چنین نمایشی سود می‌برند. طرف آمریکایی به یک پیروزی کوچک برای آرام کردن بازارها نیاز دارد و طرف چینی از به تعویق انداختن مواجهه تمام و کمال اقتصادی استقبال می‌کند.

از اظهارات طرفین اینگونه استنباط می‌شود که این توافق مقطعی احتمالا دربرگیرنده عدم اعمال تعرفه 100 درصدی از سوی آمریکا و تعویق اجرای محدودیت‌ها بر صادرات عناصر کمیاب از سوی چین خواهد بود. محتمل است که در جنب این اقدامات موقتی، چین نسبت به از سرگیری خرید سویا از آمریکا مبادرت کند و قرارداد فروش سکوی اینترنتی تیک‌تاک به آمریکا نیز مورد تایید قرار گیرد. بااین‌حال، بازگشت چین و آمریکا به مناسبات تجاری کاملا عادی، بعید به نظر می‌رسد و این توافق بیشتر از جنس تعویق کوتاه‌مدت رویارویی طرفین است.