در حاشیه اجلاس شرم‌الشیخ، خبری مبنی بر سفر رئیس‌جمهور اندونزی به اسرائیل در رسانه‌های مختلف منتشر شد که در صورت صحت، تحولی بنیادین در روابط اندونزی و اسرائیل به شمار می‌رفت. در مدت زمان کوتاهی، منابع رسمی اندونزیایی این خبر را تکذیب کردند و تاکید نمودند که هیچ برنامه‌ای برای سفر «سوبیانتو» به اسرائیل تدارک دیده نشده است. فارغ از صحت یا عدم صحت اصل خبر، باید توجه داشت که رویکرد متاخر اندونزی به منازعه اسرائیل و فلسطین بر باورپذیری این خبر افزوده است و عادی‌سازی روابط میان اندونزی و اسرائیل در میان مدت یک گزینه محتمل است.

پیشینه روابط

اندونزی به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان، به موجب تجربه استعمار خارجی، سنت ضداستعماری پررنگی در سیاست خارجی خود دارد. در میان کشورهای آسه‌آن، رهبران اندونزی همگام با مالزی و برونئی دارالسلام از به رسمیت‌شناختن اسرائیل اجتناب و در دفاع از فلسطین موضع‌گیری کرده‌اند. با این وجود، در گذشته نیز اخباری از تعامل پیدا و پنهان میان اندونزی و اسرائیل گزارش شده است. در دهه‌های 80 و 90 میلادی اندونزی در چند مقطع از اسرائیل تسلیحات خریداری کرد و سربازان اندونزیایی توسط ارتش اسرائیل آموزش نظامی دریافت کردند. در سال 93 میلادی، اسحاق رابین با ژنرال سوهارتو، رئیس‌جمهور نظامی اندونزی، دیدار کرد.

با این‌حال، رهبران دموکراتیک اندونزی در قیاس با سوهارتو ملاحظه بیشتری نسبت به افکار عمومی نشان داده‌اند و در مسیر عادی‌سازی دست‌به‌عصا تر حرکت کرده‌اند. پس از هفت اکتبر و عملیات طوفان الاقصی، یک رسانه اسرائیلی در گزارشی از توافق اندونزی و اسرائیل برای گشایش دفاتر تجاری خبر داده و مدعی شده بود که مراسمی نیز برای امضای این توافق در دست تدارک بود؛ اما با عملیات طوفان الاقصی و آغاز جنگ غزه این برنامه به تعویق افتاد. در تصویر منتشر شده به انضمام این خبر، مشاور ارشد رئیس‌جمهور اندونزی در کنار الی کوهن، وزیر خارجه وقت اسرائیل، در جریان سفری به اورشلیم دیده می‌شود.

سوبیانتو و میل به عادی‌سازی

رئیس‌جمهور فعلی اندونزی، پروبوو سوبیانتو، از دیرباز در زمره حامیان عادی‌سازی روابط با اسرائیل بوده است. بسیاری معتقدند که سوبیانتو، همچون خیل عظیمی از رهبران عرب منطقه غرب آسیا، عادی‌سازی با اسرائیل را مسیری برای نزدیکی بیشتر به واشنگتن تلقی می‌کند. در سال 2021، سوبیانتو به عنوان وزیر دفاع کابینه «جوکو ویدودو»، با مشاور امنیت ملی و سفیر اسرائیل در حاشیه اجلاسی در منامه بحرین گفتگو کرد و در واکنش به جنجال رسانه‌ای، بر عدم ممنوعیت گفتگو با مقامات اسرائیلی در راستای منافع ملی اندونزی تاکید کرد.

بعدتر و در سال 2023، سوبیانتو به عنوان برنده انتخابات ریاست‌جمهوری اندونزی در کنفرانس شانگری‌لا شرکت کرد و در موضوع جنگ غزه، بر ضرورت دستیابی به یک راه‌حل عادلانه صحبت کرد که در آن نه تنها حق موجودیتی اسرائیلی‌ها، بلکه حق بازگشت فلسطینی‌ها به سرزمین خود و حق داشتن دولت برای آنها به رسمیت شناخته شود. این موضع‌گیری در بازتاب‌های رسانه‌ای نوعی رسمیت‌بخشی مشروط به اسرائیل شمرده شد.

سخنرانی ماه گذشته سوبیانتو در مجمع عمومی سازمان ملل متحد این موضع را بیش از پیش تقویت کرد. سوبیانتو در این سخنرانی وعده داد که اندونزی بلافاصله پس از تشکیل دولت مستقل فلسطینی، اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت و ضمن اشاره بر ضرورت رفع نگرانی‌های امنیتی اسرائیل، بر آمادگی اندونزی برای اعزام نیروهای حافظ صلح به مناطق درگیر تاکید کرد و در نهایت سخنرانی خود را با گفتن «شلوم» به زبان عبری به اتمام رساند. گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که شخص سوبیانتو، همکاری نزدیکی با متخصصان اسرائیلی در حوزه امنیت غذایی و فناوری کشاورزی برقرار کرده و با شراکت آن‌ها، در حال تاسیس یک مرکز تحقیق و توسعه کشاورزی در جاکارتا است.

جمع‌بندی

دور از ذهن نیست که اندونزی، با همه بلندپروازی‌های اقتصادی و سیاسی خود، به ظرفیت‌های فناورانه، اقتصادی، امنیتی و حتی سیاسی عادی‌سازی با اسرائیل چشم طمع دوخته باشد. کما اینکه پیشتر نیز پذیرش عضویت این کشور در OECD براساس اخبار غیررسمی به شناسایی اسرائیل گره خورده بود. با این حال، افکار عمومی اندونزی با تمایلات قوی اسلام‌گرایانه و ضداستعماری، مانع مهمی در مقابل همکاری علنی با اسرائیل به شمار می‌روند. در این راستا، به نظر می‌رسد مواضع اخیر رییس‌جمهور اندونزی که با اقداماتی همچون عدم صدور ویزا برای ژیمناست‌های اسرائیلی در مسابقات جاکارتا تعدیل شده، با هدف سنجش نبض جامعه اندونزی و واکنش سایر بازیگران طراحی شده باشد.