در سال ۲۰۱۳، چین ابتکار «کمربند و راه» را مطرح کرد که شامل «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «جاده دریایی ابریشم در قرن بیست‌ویکم» است. این طرح، همکاری‌های چین را با کشورهای عضو، به‌ویژه در حوزه فضایی، گسترش داده است.

همکاری فضایی چین با دیگر کشورها: مفاهیم و ابعاد

«راه ابریشم فضایی» در سال ۲۰۱۴ مطرح شد و پس از آن دولت چین با انتشار «سند سفید فضای چین در سال ۲۰۲۱»، اهداف کلان توسعه فضانوردی چین را شامل اکتشاف فضا، بهره‌برداری صلح‌آمیز از فضای ماورای جو، پاسخ‌گویی به نیازهای اقتصادی و اجتماعی و افزایش قدرت ملی جامع معرفی کرد.

چین در حوزه‌هایی مانند فضانوردی سرنشین‌دار، برنامه اکتشاف ماه، سیستم موقعیت‌یابی ماهواره‌ای و سامانه‌های مشاهده زمین با وضوح بالا به دستاوردهای چشمگیری رسیده است. از سال ۱۹۸۵ با ورود موشک‌های لانگ مارچ(Long March) به بازار جهانی، چین بین‌المللی‌سازی فضانوردی خود را آغاز کرد. تا آوریل ۲۰۲۳، چین با ۴۳ کشور و منطقه،۶ سازمان بین‌المللی، ۱۳۶ سند همکاری امضا کرده و ۱۷ سازوکار همکاری فضایی شکل داده است.

همکاری‌های فضایی میان چین و کشورهای عربی

همکاری‌های فضایی چین و کشورهای عربی بر پایه اصول برابری، منافع متقابل، استفاده صلح‌آمیز و توسعه فراگیر استوار است و سه مرحله شروع، گسترش و تعمیق را طی کرده است. کشورهای عربی با توجه به چشم‌اندازهای توسعه ملی خود، به دنبال توسعه صنایع پیشرفته فضایی هستند. همچنین چین اهمیت زیادی برای همکاری فضایی با کشورهای عربی قائل است و از آغاز قرن ۲۱، با رشد اقتصادی و ارتقاء فناوری‌های فضایی چین، این کشور فعالانه به دنبال همکاری‌های فضایی با کشورهای عربی بوده است.

در این جهت در سال ۲۰۱۴، شی جین‌پینگ چارچوب همکاری «۱+۲+۳» را پیشنهاد داد و به دنبال آن در سند سیاست چین در قبال کشورهای عربی در سال۲۰۱۶ و برنامه اقدام همکاری چین-عرب برای سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ بر توسعه همکاری‌های فضایی، پروژه‌های مشترک و توسعه سیستم موقعیت‌یابی ماهواره‌ای بیدو تأکید کرد.

همگام با آن کشورهایی مانند امارات با پرتاب «کاوشگر امید» به مریخ، عربستان سعودی با تأسیس شورای فضایی و مصر با راهبرد چشم‌انداز ۲۰۳۰ توجه زیادی به توسعه صنعت فضایی خود نشان داده‌اند. مصر با کمک چین، اولین مرکز مونتاژ، یکپارچه‌سازی و آزمایش ماهواره (AIT) در منطقه را در سال ۲۰۲۳ تکمیل کرد.

وضعیت فعلی همکاری‌ها

از سال ۲۰۱۳ و با آغاز طرح «کمربند و راه»، همکاری‌های فضایی میان چین و خاورمیانه وارد مرحله‌ای تازه و گسترده‌تر شده است. چین با ساخت و پرتاب ماهواره‌هایی مانند «الجزایر-۱»، همکاری با عربستان سعودی در انتقال محموله تصویربرداری ماه و پرتاب ماهواره‌های SaudiSat-5A و SaudiSat-B5 و همچنین همکاری گسترده با مصر از جمله پروژه ماهواره مصر-۲، تکمیل مرکز مونتاژ و تست AIT و پرتاب NExSat-1، جایگاه خود را در حوزه فضایی منطقه به‌طور چشمگیری تقویت کرده است.

بر این اساس، چشم‌انداز توسعه همکاری‌ها میان چین و کشورهای عربی عمدتاً در دو محور اصلی دنبال می‌شود:

1- انتقال فناوری ماهواره‌ای و همکاری‌های صنعتی: از جمله می‌توان به تأسیس مرکز چین-عرب بیدو، GNSS در تونس و پروژه‌های مشترک پرتاب ماهواره‌هایی مانند «الجزایر-۱» و «سعودی-ای5 و بی5 اشاره کرد.

2- سامانه موقعیت‌یابی ماهواره‌ای بیدو: این سامانه به‌عنوان محور اصلی همکاری‌ها شناخته می‌شود و خدمات آن در چند کشور عربی در زمینه‌هایی مانند نقشه‌برداری، حمل‌ونقل، کشاورزی دقیق و پایش محیط‌زیست به کار گرفته شده است.

چالش‌های پیش روی همکاری فضایی

با وجود پیشرفت‌ها، همکاری فضایی چین و کشورهای عربی با چالش‌هایی از جمله پیچیدگی محیط بین‌المللی؛ به طوری که رقابت فضایی میان چین و ایالات متحده، تأثیر منفی بر این همکاری‌ها مانند رد درخواست امارات برای پرتاب ماه‌نورد «راشد-۲» به دلیل تحریم‌های آمریکا گذاشته است. از چالش های دیگر دشواری در تبادل و انتقال فناوری فضایی است چراکه تفاوت سطح فناوری بین چین و کشورهای عربی می‌تواند بر اثربخشی پروژه‌ها تأثیر بگذارد.

نتیجه‌گیری

رقابت فضایی قدرت‌های بزرگ به سمت امنیتی‌سازی و نظامی‌سازی گرایش دارد اما چین با طرح «جاده ابریشم مبتنی بر فضا» و مفهوم «جامعه با سرنوشت مشترک»، به دنبال همکاری فضایی صلح‌آمیز و فراگیر است. این رویکرد به ویژه در همکاری‌های فضایی چین با کشورهای عربی، به ایجاد یک جامعه مشترک با سرنوشت واحد کمک کرده است.

منبع: موسسه مطالعات خاورمیانه (دانشگاه مطالعات بین المللی شانگهای)
نویسندگان: نیو سونگ و لی زویان