روز دوشنبه قبل، وزیر امور خارجه سودان در یک سفر رسمی وارد تهران شد و با بسیاری از مقامات ایرانی دیدار کرد. سفری که با توجه به سابقه قطع روابط دو کشور و همچنین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی بسیار حائز اهیمت است. طی این سفر دو سند یادداشت تفاهم لغو روادید برای دارندگان گذرنامه‌های سیاسی و خدمت و یادداشت تفاهم تاسیس کمیته مشترک سیاسی میان دو کشور امضاء شد.

سودان پس از حادثه سفارت عربستان در تهران در سال ۲۰۱۶ در همسویی کامل با عربستان روابط خود با ایران را قطع کرد. با سقوط عمر البشیر در سال ۲۰۱۹ و پیش گرفتن روند عادی‌سازی با رژیم صهیونیستی توسط نظام جدید سودان متشکل از ارتش و نیروهای پشتیبان سریع این قطع روابط ادامه یافت. با شکاف میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع به عنوان نیرویی طرفدار رابطه با اسرائیل و همچنین بهبود روابط ایران و عربستان، دولت جدید سودان با هدایت ارتش این کشور تلاش کرده است روابط خود با ایران را احیا و بهبود بخشد و در همین راستا در اکتبر ۲۰۲۴، دو کشور اقدام به تبادل سفیر کردند.

وضعیت سودان پس از سقوط عمر البشیر

در آوریل ۲۰۱۹ ارتش سودان به رهبری عبدالفتاح برهان به همراه نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی محمد حمدان دقلو ملقب به حمیدتی در سرنگونی عمر البشیر مشارکت کرده و با همراهی نسبی نیروهای سیاسی مخالف البشیر کنترل حکومت را به دست گرفتند. پس از این کودتا، بازیگران مختلف به رقابت برای کسب نفوذ در این کشور پرداختند. در ماه مه ۲۰۲۰، امارات متحده عربی چندین بار میزبان مقامات ارشد سودانی بود و آن‌ها را با مقامات رژیم صهیونیستی گرد هم آورد. در همان سال، سودان و رژیم صهیونیستی بر سر عادی‌سازی روابط بین دو کشور به توافق رسیدند. در واقع حمیدتی با حمایت امارات توانست روابط نزدیکی با رژیم صهیونیستی برقرار کند و مذاکرات عادی‌سازی را تحت رهبری خود پیش برد. پس از ایجاد شکاف میان حمیدتی و برهان و شورش نیروهای واکنش سریع علیه ارتش، امارات و رژیم صهیونیستی از نیروهای پشتیبانی سریع حمایت کردند.

متوقف کردن روند عادی سازی و نزدیکی به ایران

برهان پس از اعتراضات مردمی در مارس ۲۰۲۴، روند عادی‌سازی روابط را متوقف کرد. هرچند برهان اظهارات ضد صهیونیستی صریحی نداشت، اما توقف روند عادی‌سازی برای این رژیم بسیار سنگین و غیرقابل قبول بود. بر همین اساس رژیم صهیونیستی حمایت از نیروهای حمیدتی و تجهیز گروه‌های پشتیبانی سریع به تسلیحات و تجهیزات مخابراتی را در مقابل ارتش سودان  افزایش داد.

در مقابل ارتش سودان با نزدیک شدن به روسیه و ایران به دنبال تأمین سلاح جهت مقابله با نیروهای حمیدتی بود. طبق گزارش‌های منتشر شده از سوی ایالات متحده ارتش سودان اقدام به تهیه پهپاد «مهاجر 6» از ایران کرد. این موضوع تا کنون از سوی دو کشور تأیید نشده است. مشاهده شدن پهپادهای ایرانی در سودان نگرانی‌های رژیم صهیونیستی از شکل‌گیری همکاری نظامی میان برهان و ایران را تشدید کرد. در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴، رژیم صهیونیستی اقدام به ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس در تهران و فواد شکر، یکی از فرماندهان ارشد حزب‌الله در بیروت، کرد. همزمان، نیروهای پشتیبانی سریع ، برهان را ترور کردند، اما او از این سوءقصد جان سالم به در برد. با توجه به این همزمانی احتمال می‌رود نیروهای حمیدتی با حمایت و پشتیبانی رژیم این ترور را انجام داده باشند.

ژئوپلیتیک سودان فرصتی برای تعمیق عمق راهبردی مقاومت

سودان سومین کشور پهناور آفریقا پس از الجزایر و جمهوری دموکراتیک کنگو است و با در اختیار داشتن 853 کیلومتر از سواحل جنوبی دریای سرخ، از موقعیت استراتژیک مهمی برخوردار است. بندر پورت سودان در دریای سرخ دومین بندر بزرگ در دریای سرخ پس از بندر جده است که با کاربرد تجاری و نظامی یکی از مهم‌ترین بنادر در منطقه محسوب می‌شود. فاصله کمتر از ۱.5 کیلومتر  با کانال سوئز و کمتر از ۱ کیلومتر با تنگه باب المندب اهمیت این بندر را دوچندان می‌کند. حضور در این بندر هم به عنوان دروازه‌ای برای ورود به آفریقا و هم به عنوان اهرمی برای اعمال فشار بر رژیم صهیونیستی می‌تواند برای ایران واجد اهمیت ژئواستراتژیک ویژه باشد و به تقویت توان عملیاتی و لجستیک ایران و گروه های مقاومت به ویژه انصارالله یمن در سراسر دریای سرخ کمک کند.

عبور رود نیل از این کشور عامل دیگری است که با توجه رقابت‌های هیدروپلیتیک برای تسلط بر منابع آبی اهمیت می‌یابد. شایان ذکر است یکی از اهداف رژیم صهیونیستی از عادی‌سازی روابط با سودان، اعمال فشار بر مصر از طریق اجرای طرح‌های سدسازی بر روی رود نیل در سودان و اتیوپی از جمله در راستای کسب موافقت آن برای انتقال آب این رودخانه از طریق صحرای سینا به فلسطین اشغالی بود. این رژیم از سال ۱۹۷۹رویای انتقال آب نیل به سرزمین‌های اشغالی را در سر داشته و در همان سال طرح انتقال آب نیل را به انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر، ارائه کرد؛ اما این طرح با مخالفت مصر مواجه شد. از آن زمان تاکنون، رژیم صهیونیستی همواره تلاش کرده تا با استفاده از ابزارهای مختلف، بر مصر فشار بیاورد تا موافقت آن کشور را برای انتقال آب نیل جلب کند. آخرین اقدام این رژیم، همکاری با اتیوپی برای احداث سد النهضه بوده است. علاوه بر این، رژیم صهیونیستی سودان را نیز به ساخت سد بر روی رودخانه نیل تشویق کرده تا از این طریق فشار بیشتری بر مصر وارد کند.

سودان همچنین به‌عنوان پل ارتباطی بین شمال آفریقا و  جنوب صحرای آفریقا عمل می‌کند و نقش مهمی در تجارت و ارتباطات منطقه‌ای دارد. در سفر وزیر خارجه سودان به تهران بر گسترش همکاری‌های اقتصادی دو کشور و مشارکت شرکت‌های ایرانی در سازندگی و طرح‌‌های اقتصادی این کشور با توجه به توانمندی‌های بسیار بالای صنعتی و فنی و مهندسی شرکت‌های ایرانی تاکید شد؛ امری که مبتنی بر نیاز بازار کشورهای آفریقایی به ویژه کشورهای شاخ آفریقا به خدمات فنی و مهندسی ایران است.

نکته قابل توجه این است که وجود منابع آبی فراوان در سودان در کنار زمین‌های حاصلخیز این کشور را به شریک بالقوه مناسب برای همکاری در حوزه کشاروزی تبدیل می‌کند. بهبود روابط سودان همچنین با توجه به نیازمندی این کشور و همسایگان آن به فناوری و تجهیزات صنعتی و کشاورزی فرصت را برای ایجاد بستر مناسب همکاری‌های مشترک در زمینه تأمین امنیت غذایی نیز فراهم می‌کند.

مواد و ذخایر معدنی سودان پشتوانه‌ای قابل اتکا برای تجارت دوجانبه

سودان به دلیل داشتن منابع طبیعی فراوان ازجمله نفت، طلا، سنگ‌آهن، کرومیت، مس، اورانیوم و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز، از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است. پس از جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱، سودان بخش عمده‌ای از ذخایر نفتی خود را از دست داد. سودان از نظر تولید طلا در رتبه سوم کشورهای آفریقایی قرار دارد و ذخایر طلا آن حدود ۱۵۵۰ تن برآورد می‌شود. همچنین، بر اساس برآوردها، سودان ۱.۵ میلیون تن ذخایر اورانیوم دارد که از لحاظ ذخایر این ماده در رتبه سوم جهان قرار دارد. سودان در سایر مواد معدنی نیز از کشورهای مهم آفریقایی به شمار می‌رود. به‌عنوان‌مثال، ذخایر مس آن حدود ۵ میلیون تن، کرومیت ۱ میلیون تن و سنگ‌آهن ۲ میلیارد تن برآورد می‌شود. با توجه به وجود چنین منابع غنی و امکان اتخاذ راهکار تهاتر، تحریم نیز نمی‌تواند مانعی قوی بر سر گسترش روابط دو کشور باشد.

جمع‌بندی

 درنهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت که پس از انشقاق میان نیروهای حمیدتی و برهان صحنه بازیگری کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی در سودان تغییر کرده است و نزدیک شدن این کشور به ایران و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور پس از 8 سال قطع روابط و سفر وزیرخارجه سودان به تهران از نمودهای این تغییر است که زمینه را برای گسترش عمق راهبردی مقاومت فراهم کرده است.