با وقوع جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، به نظر می‌رسد فصل تازه و تیره‌تری در تعاملات و مذاکرات احتمالی میان ایران و اروپا پیرامون مسئله هسته‌ای و مکانیسم ماشه آغاز شده است. اروپایی‌ها با در اختیار داشتن اهرم مکانیسم ماشه، به دنبال افزایش فشار بر ایران هستند و رویکرد آنان دیگر محدود به کسب امتیازات هسته‌ای نیست. از سوی دیگر، ایران نیز علاوه بر کاهش سطح اعتماد به اروپایی‌ها، وارد دوره‌ای از ابهام هسته‌ای شده است که می‌تواند نشانه‌ای از تمایل تهران به توسعه ظرفیت‌های هسته‌ای حساس تلقی شود. در چنین شرایطی، درک رویکردهای احتمالی ایران و اروپا در قبال مکانیسم ماشه و پیش‌بینی امکان فعال‌سازی یا عدم فعال‌سازی آن، اهمیت ویژه‌ای دارد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.

رویکرد خصمانه‌تر اروپایی‌ها

اروپایی‌ها در جریان این جنگ، واقعیت مواضع خود را آشکار ساختند و نشان دادند که اختلافشان با ایران محدود به مسئله هسته‌ای نیست؛ بلکه با طرح ادعاهایی، مذاکرات را فراتر از این حوزه و شامل موضوعاتی همچون توان موشکی ایران و سرنوشت اتباع بازداشت‌شده خود در ایران کرده‌اند. اروپایی‌ها اکنون ایران را در موضع ضعف می‌بینند و در پی کسب امتیازات بیشتری از تهران هستند. به همین دلیل، تهدید آنها درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه جدی‌تر شده است. گرچه ایران با اخراج بازرسان آژانس انرژی اتمی و تهدید به خروج از معاهده NPT گزینه‌های خود را در مذاکرات نشان داده است، اما با توجه به اینکه تروئیکای اروپایی دیگر صرفاً موضوع هسته‌ای مسئله‌شان نیست و فشار لابی‌های ضدایرانی و اسرائیلی بر آنان شدت یافته، احتمال افزایش تنش و تمایل جدی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه جهت هم‌افزایی با فشار نظامی آمریکا و اسرائیل بر ایران افزایش یافته است.

توافق یا عدم توافق ایران با آمریکا و مکانیسم ماشه

اروپایی‌ها تلاش دارند با بهره‌گیری از مکانیسم ماشه، جایگاه خود را در موضوع هسته‌ای ایران احیا کنند، اما آنها برخلاف دور اول ترامپ که مانع از فعال شدن این مکانیسم از سوی آمریکا شدند این بار پیرو آمریکا خواهند بود. در صورت توافق آمریکا و ایران، بسیار بعید است اروپا مکانیسم ماشه را فعال سازد. هرچند فعال‌سازی این مکانیسم می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی شدیدی برای ایران به همراه داشته باشد، اما فشار و ضربه اقتصادی متقابلی نیز بر اروپا وارد خواهد کرد. با این حال، به دلیل وابستگی سیاسی اروپا به آمریکا، در صورتی که ایران به توافقی با واشنگتن نرسد، اروپایی‌ها با هماهنگی کامل با آمریکا مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد.

واکنش ایران

در پی جنگ، ایران با تعلیق بازرسی‌های آژانس، پیامی قاطع به اروپا ارسال کرد مبنی بر اینکه در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، قطعاً از معاهده NPT خارج خواهد شد. در عین حال، تهران تلاش کرده مسیر دیپلماسی را حفظ کند تا از فعال‌سازی این مکانیسم جلوگیری شود، اما همزمان بر مواضع خود پایبند مانده و اعلام کرده حاضر به ارائه امتیازات غیرمنطقی و فراتر از حوزه هسته‌ای برای ممانعت از فعال‌سازی نیست. در نتیجه، ایران ضمن حفظ فضای دیپلماسی، به دنبال ایجاد تعادلی میان مواضع قاطع و حفظ امکان مذاکره است؛ رویکردی که مستلزم بهره‌گیری از ترکیبی هوشمندانه از فشار و تعامل یا همان چماق و هویج می‌باشد. در صورتی هم که مکانیسم ماشه فعال شود، ایران طبیعتا چاره‌ای جز خروج از معاده NPT نخواهد داشت و تنش‌های جدی‌تری در خصوص هسته‌ای پیش خواهد آمد.

جمع‌بندی

احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا پس از جنگ ۱۲ روزه به دلیل تصور تضعیف ایران و هزینه نسبتاً پایین این اقدام، افزایش یافته است. اگرچه، رویکرد ابهام‌آمیز ایران در حوزه هسته‌ای، ظن اروپا را نیز به تلاش تهران برای ساخت بمب اتم را تقویت کرده اما انگیزه اصلی آنها مهار ایران در چارچوب برنامه آمریکایی-اسرائیلی برای نظم جدید در غرب آسیا است. تنها دستیابی به توافقی میان ایران و آمریکا یا توافقی میان ایران و اروپا مبتنی بر رویکرد ترکیبی فشار و تعامل می‌تواند به طور قطعی مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود. از این رو، رویکرد دیپلماتیک ایران در ماه‌های باقی‌مانده تا موعد احتمالی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نقشی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز ایفا خواهد کرد.