روابط بین روآندا و جمهوری دموکراتیک کنگو در دو ماه اخیر به دلیل تشدید درگیری‌ها در شرق کنگو وخیم‌تر شده است. شورشیان M23 (۲۳ مارس) با تصرف مناطق استراتژیک، روز دوشنبه هفته قبل وارد مرکز منطقه شمالی کیوو شدند. کنگو، روآندا را به حمایت از این گروه متهم می‌کند، اما کیگالی (پایتخت روآندا) این ادعا را رد می‌کند. این تنش‌ها نگرانی از وقوع جنگ مستقیم بین دو کشور را افزایش داده است.

دلایل ناپایداری وضعیت کنگو

در دسامبر ۲۰۲۴، شکست میانجیگری آنگولا میان کنگو و روآندا گستردگی بحران روابط دو کشور را آشکار کرد. با شکست مذاکرات شبه‌نظامیان M23 به‌سرعت مناطق تحت کنترل خود را گسترش دادند.

درگیری‌های شرق کنگو، به‌ویژه در مناطق کیوو، ده‌ها سال ادامه داشته و به یکی از خونین‌ترین درگیری‌ها از زمان جنگ جهانی دوم تبدیل‌شده است سرشار بودن این مناطق از منابع طبیعی، رقابت ژئوپلیتیک شدیدی میان کنگو و دیگر نیروهای منطقه‌ای ایجاد کرده و پیچیدگی بحران را افزایش داده است.

خواسته‌های شبه‌نظامیان M23

ریشه درگیری‌ها به سیاست‌های استعماری بلژیک و رقابت‌های قومی بر سر سرزمین‌های حاصلخیز برمی‌گردد. جنبش M23 از گروه‌های مسلح برجسته شرق کنگو و متشکل از جنگجویانی است که از ارتش کنگو جدا شدند و در سال ۲۰۱۲ با ادعای عمل نکردن دولت کنگو به تعهدات توافق صلح ۲۰۰۹ (که به موجب آن این شورشیان به شورش خود پایان می‌دادند و به نیروهای مسلح کنگو می پیوستند) تاسیس شد. اهداف اصلی M23 شامل حمایت از جوامع توتسی (یکی از سه قومیت روآندا و بروندی)، اجرای توافق صلح و مبارزه با فساد و کمبود خدمات ذکر شده است.

این جنبش در سال ۲۰۱۳ در درگیری با نیروهای ارتش شکست خورد و اعضای آن به روآندا فرار کردند. از اواخر ۲۰۲۱ فعالیت نظامی آن‌ها در شمال کیوو تشدید شد که ناشی از تنش‌های منطقه‌ای و رقابت بر سر منابع معدنی بوده است. اخیراً، این گروه موفقیت‌هایی در برابر ارتش کنگو داشته است.

مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان و اهمیت آن

جنبش M23 در حال حاضر کنترل مناطقی وسیع در جنوب شرق استان شمالی کیوو را در دست دارد و اخیراً شهر استراتژیک ساکی و همچنین گوما (مرکز استان) را تصرف کرده است. جنبش M23 با کنترل منابع معدنی غنی مانند کبالت، مس، تیتانیوم، تنگستن، قلع و طلا به قدرت اقتصادی و سیاسی خود افزوده است. این کنترل منابع نه‌تنها وضعیت انسانی ساکنان محلی و آوارگان را تحت تأثیر قرار داده بلکه موقعیت آن را در مذاکره با دولت تقویت کرده است. استراتژی‌های این جنبش شامل جایگزینی مقامات، بهره‌برداری از منابع معدنی، تسلط بر راه‌های تجاری مهم و ایجاد یک نظام مالیاتی پیچیده است.

نقشه قدرت‌های منطقه

شرق جمهوری کنگو به محل رقابت‌های ژئوپلیتیک میان کشورهای همسایه تبدیل‌شده است، جایی که انگیزه‌های امنیتی، قومی و اقتصادی با بلندپروازی‌های منطقه‌ای در هم می‌آمیزد. ضعف دولت کنگو و ذخایر عظیم مواد خام این منطقه را به هدفی برای قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل کرده است. رقابت بر سر قاچاق مواد معدنی همچنان ادامه دارد و طلا و کلتان (سنگ معدنی مورد استفاده در قطعات الکترونیکی) از کنگو به روآندا و اوگاندا منتقل می‌شود. یکی از جنجالی‌ترین موضوعات، حمایت روآندا از جنبش M23 است که توسط کارشناسان سازمان ملل تائید شده و به حمایت نظامی، لجستیکی و سیاسی روآندا از این گروه شورشی اشاره دارد.

چشم‌انداز بحران

جنگ و تشدید تنش نظامی: تحولات اخیر و اقدامات تشدیدکننده بین دو طرف، خطر جنگ منطقه‌ای را افزایش داده است. وزیر امور خارجه کنگو ورود نیروهای روآندایی را «تجاوز مستقیم و اعلام جنگ» دانسته است. این وضعیت نشان‌دهنده شکست ابتکارات صلح و اهمیت کنترل مناطق غنی از منابع طبیعی شرق کنگو برای طرف‌های مختلف، ازجمله روآندا، است.

راهکار مسالمت‌آمیز: سازمان ملل، واشنگتن، بریتانیا و فرانسه خواستار خروج نیروهای روآندا و قطع حمایت از جنبش و همچنین آتش‌بس فوری شدند. اگرچه این تلاش‌ها ممکن است در کاهش تنش‌ها مؤثر باشند، اما تا زمانی که راه‌حل‌های صلح‌آمیز برای پایان دادن به درگیری‌های خونین بین دو طرف یافت نشود، چالش‌های متعددی وجود خواهد داشت.

پرهیز از جنگ همه‌جانبه و ادامه تنش به شیوه‌های دیگر: دو کشور از جنگ تمام‌عیار به دلیل هزینه‌های اقتصادی و انسانی بالا و چالش‌های داخلی اجتناب می‌کنند. احتمال درگیری بازیگران منطقه‌ای مانند اوگاندا و بروندی نیز وجود دارد. این وضعیت منجر به ادامه تنش‌های امنیتی در شرق کنگو و جنگ‌های نیابتی با استفاده از گروه‌های شورشی می‌شود.

نویسنده: عبدالقادر محمدعلی
منبع: الجزیره- قطر