«مقاومت فلسطین، مسئله‌ی اسیران را در رأس اولویت‌های خود قرار داده است. آزادی آنان تنها مسئله‌ی زمان است.» این سخنان توفیق ابونعیم، یک ماه پیش از آغاز طوفان‌الاقصی است.

اکنون با گذشت بیش از دو سال از این سخنان، در سه مرحله مبادله اسرا، حدود ۴۰۰۰ زندانی فلسطینی آزاد شدند. از یک‌سو، آزادی گسترده این زندانیان، یکی از اهداف اصلی عملیات را محقق کرد؛ اما از سوی دیگر، شکست در آزادی چهار زندانی بلندپایه از جمله ابراهیم حامد، حسن سلامه، عبدالله البرغوثی و عباس السید، حس از دست رفتن فرصت را در حماس برانگیخت. در ظاهر، این افراد می‌توانستند به‌آسانی جای یحیی سنوار را بگیرند. با این حال، آن‌ها تنها گزینه‌های ممکن نبودند.

ابونعیم کیست؟

«توفیق ابو نعیم» ۶۳ ساله، از اهالی اردوگاه البریج و یکی از زندانیان آزادشده در معامله گلعاد شالیت در سال ۲۰۱۱ بود. مدرک دکتری الهیات خود را از دانشگاه اسلامی شهر غزه گرفت. در همان دوران دانشجویی با یحیی سنوار آشنا شد و در سال ۱۹۸۳، به شاخه محلی اخوان‌المسلمین پیوست و از شاگردان شیخ احمد یاسین شد.

توفیق ابونعیم همراه با یحیی سنوار به سازوکار «المجد» پیوست. واحدی که مأموریتش مجازات مظنونان به همکاری با اسرائیل بود. در سال ۱۹۸۹ توفیق ابونعیم به حبس ابد محکوم شد. او در زندان به یکی از رهبران برجسته حماس تبدیل شد و زبان عبری را به‌خوبی آموخت. در همان‌جا پیوندش با یحیی سنوار عمیق‌تر شد.

بیست سال بعد، ابونعیم به غزه بازگشت. او در دولت حماس چند سمت اداری برعهده گرفت که عمدتاً با رسیدگی به پرونده خانواده‌های کشته‌شدگان و زندانیان مرتبط بود. او همچنین مدتی مسئول هماهنگی با دیگر گروه‌های مسلح بود. او پس از چند سال به یکی از بالاترین مقام‌ها در ساختار حماس ارتقاء یافت.

در دوران سنوار اداره غزه زیر نظر دقیق پلیس، دستگاه‌های امنیت داخلی و سازمان امنیت کل صورت می‌گرفت. این ساختارها با هدف جلوگیری از هرگونه نفوذ اطلاعاتی طراحی شده بودند. حدود یک دهه پیش، ابونعیم به ریاست نهادی منصوب شد که بر این سازوکارها نظارت داشت. مأموریت او شامل تقویت بازوهای پلیسی، مقابله با اعتراض‌های سیاسی و خنثی‌سازی گروه‌هایی بود که با الهام از داعش فعالیت می‌کردند.

پس از ۷ اکتبر، ابونعیم همانند دیگر رهبران ارشد حماس مخفی شد و در هیچ گفت‌وگوی رسانه‌ای ظاهر نشد. حماس در طول جنگ متحمل ضربه‌های سنگینی شد و بیش از ۳۱ تن از فرماندهان و چهره‌های ارشد این جنبش توسط اسرائیل کشته شدند اما در مجموع، تنها بیش از ۷۰۰ نیروی پلیس حماس در جنگ کشته شدند. این بدان معناست که با وجود خسارات سنگین، حماس همچنان توانسته است حیاتی‌ترین بازوی حکومت خود را حفظ کند.

ارزیابی غالب این است که توفیق ابونعیم، همانند دیگر چهره‌های ارشد دستگاه‌های امنیتی، بار دیگر برای خدمت در مناصب کلیدی حماس فراخوانده شده است؛ به‌ویژه در شرایطی که خلأ عمیقی در رأس رهبری در نوار غزه پدید آمده است. برای نمونه، از دفتر سیاسی حماس در غزه تنها «محمود الزهار» باقی مانده که از کهولت سن رنج می‌برد. سایر اعضای ارشد یا در جنگ کشته شده‌اند یا اکنون در تبعید در خارج از کشور زندگی می‌کنند.

اکنون ابونعیم در کنار فرماندهان ارشد شاخه نظامی، نقشی محوری در ترسیم روز بعد از جنگ در غزه ایفا خواهد کرد. با توجه به تجربه سیاسی بیشتر او در مقایسه با رؤسای شاخه نظامی، احتمالاً ابونعیم به چهره‌ای پشت‌پرده بدل خواهد شد که نخ قدرت را در دست دارد، حتی اگر کمیته‌ای اداری و تکنوکراتیک برای اداره غزه تشکیل شود.

چالش‌های پیش روی رهبری حماس در غزه

حماس امروز از همان سازوکارهای امنیتی برای تعقیب متهمان همکاری با اسرائیل بهره می‌برد. در حال حاضر، گروه‌هایی که همکاری آن‌ها با اسرائیل چشمگیرتر بوده، همچنان قدرتمند باقی مانده‌اند. «اشرف المناصی»، که فرماندهی نیرویی متشکل از ده‌ها تفنگدار در بیت‌لاهیا را برعهده دارد، این هفته اعلام کرد شایعات مربوط به بازداشت نیروهایش توسط حماس بی‌اساس است. پیام‌های مشابهی از سوی «حسام الاستال» در شرق خان‌یونس و «یاسر ابوشباب» در شرق رفح نیز منتشر شد.

هرچند آزمون واقعی در مرحله دوم طرح آغاز خواهد شد، زمانی که نیرویی بین‌المللی برای اجرای آتش‌بس در غزه مستقر شود. در آن روز، آزمون بزرگ توفیق ابونعیم و چهره‌های ارشد بازمانده از شاخه نظامی نیز فرا خواهد رسید.

آیا آن‌ها خواهند توانست همانند گذشته نشان دهند که بر غزه تسلط دارند یا در برابر نیروهایی که آموزش‌دیده‌تر و مجهزتر از طوایفی هستند که تاکنون با آن‌ها مواجه بوده‌اند، متوقف خواهند شد؟


منبع: اسرائیل‌هیوم