اخیراً وزیر امور خارجه لهستان، رادوسلاو سیکورسکی، در جریان سخنرانی خود در نمایشگاهی ضد ایرانی که در پارلمان بریتانیا برگزار شد، پهپاد انتحاری شاهد ۱۳۶ را تهدیدی جدی برای کل اروپا دانست. این سخنان در حالی مطرح شد که لهستان از جمله کشورهایی است که در میان اعضای اتحادیه اروپا، روابط نسبتاً دوستانه‌تری با ایران داشته است. با این حال، حضور در چنین نشست‌هایی و طرح اتهامات مستقیم علیه تهران، نشانگر شکاف فزاینده در روابط ایران و لهستان، و به‌طور کلی ایران و اروپا، حتی در سایه روابط دیرینه و تاریخی با این کشور محسوب می‌شود.

سخنرانی در نمایشگاه ضدایرانی

در این نمایشگاه که با همکاری سازمان آمریکایی-صهیونیستی «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» و به میزبانی نماینده محافظه‌کار مجلس بریتانیا، تام توگندهات، برگزار شد، وزیر خارجه لهستان نیز حضور یافت و در سخنانی، با اشاره به لاشه یک پهپاد شاهد ۱۳۶، به زعم خود، تهدید ناشی از چنین پهپادهایی برای امنیت اروپا را برجسته کرد. او همچنین از ایران خواست تا مسیر عادی‌سازی روابط با غرب را در پیش بگیرد و ضمن تأکید بر خطر همکاری نظامی ایران و روسیه، خواستار تداوم حمایت از اوکراین شد. هدف او از این اقدام، نشان دادن جدیت تهدید روسیه و همکاری نظامی روسیه و ایران برای کل اروپا و لزوم تداوم حمایت از اوکراین به عنوان خط مقدم مبارزه با این تهدید بود.

چرخش نگرش لهستان از ایران

سابقه نگاه تهدیدمحور لهستان به روسیه از ابتدای قرن بیست و یکم موجب شده است که ورشو همواره مسکو را تهدیدی مستقیم تلقی کند. در همین راستا، لهستان حتی پیش از آغاز جنگ اوکراین، از مخالفان سرسخت هرگونه مذاکره با روسیه در قالب اتحادیه اروپا بوده است، امری که پیش‌تر نیز از سوی آنگلا مرکل مورد اشاره قرار گرفته بود.  

در چنین شرایطی، همکاری نظامی تهران و مسکو، به‌ویژه در حوزه پهپادی، موجب تغییر ادراک لهستان نسبت به ایران شده از کشوری با روابط دیرینه تاریخی به متحد نظامی روسیه شده است. در واقع، ایران نه‌تنها به‌عنوان متحد روسیه، بلکه به دلیل تقویت روابط با چین و تنش با آمریکا به‌عنوان بخشی از «محور ضدغربی» و تهدیدی برای امنیت ملی لهستان تلقی شده است.

دیپلماسی محتاطانه لهستان؛ تهدید از دور، تعامل از نزدیک

با وجود اظهارات صریح و انتقادی وزیر خارجه لهستان علیه ایران در جریان نمایشگاه پارلمان بریتانیا، سیاست ورشو در قبال تهران همچنان از نوعی موازنه میان ابراز نگرانی امنیتی و پرهیز از تنش مستقیم حکایت دارد. لهستان، در مواضع رسمی خود، ضمن انتقاد از همکاری نظامی ایران و روسیه، به‌ویژه در حوزه پهپادهای شاهد، تأکید دارد که مایل به حفظ روابط دیپلماتیک مثبت با تهران است. این دوگانگی رفتاری، منعکس‌کننده واقع‌گرایی سیاسی لهستان است که تمایلی به ورود به فاز تقابل مستقیم ندارد.

در واقع، انگیزه لهستان برای پرهیز از تنش با ایران ریشه در چند عامل اساسی دارد؛ از جمله پیشینه تاریخی روابط دو کشور که باعث شده تا مردم لهستان از دیرباز به دلیل قبول پناهنگی بسیاری از آنها توسط ایران در جنگ جهانی دوم و همچنین به رسمیت شناختن کشور لهستان توسط ایران، ایران‌دوست بمانند و این موجب دیدگاه اولیه مثبت و تمدنی نسبت به ایران در بین مردم و سیاستمداران شده است. وابستگی اقتصاد لهستان به ثبات خاورمیانه برای تأمین انرژی و حفظ امنیت منطقه‌ای و حفظ کانال‌های ارتباطی با ایران برای ایفای نقش میانجی‌گرانه در سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از جمله دلایل دیگر ورشو برای حفظ روابط با ایران است. 

از سوی دیگر، ایران نیز با درک تمایز نسبی لهستان از سایر کشورهای اروپایی در رویکردشان به تهران، حفظ رابطه با این کشور را برای ارتباطات دیپلماتیک خود مفید می‌داند.

سخنان اخیر وزیر خارجه لهستان درباره پهپادهای ایرانی، اگرچه با لحن تهدیدمحور بیان شده‌اند، اما در عین حال منعکس‌کننده راهبردی دوگانه در قبال ایران هستند. لهستان از یک سو، با تکیه بر همکاری نظامی ایران و روسیه، تهران را بخشی از تهدید امنیتی علیه لهستان و اروپا می‌داند و از سوی دیگر، به دلیل روابط تاریخی، نیاز به ثبات منطقه و منافع دیپلماتیک، از تشدید تنش با ایران پرهیز می‌کند. این وضعیت نشان می‌دهد که روابط تهران و ورشو در بستری پیچیده از ملاحظات امنیتی و منافع متقابل در حال حرکت است؛ بستری که با مدیریت هوشمندانه می‌تواند از تنش به تعامل بدل شود.