بیانیه اردوغان در دفاع از حق طبیعی و قانونی ایران برای دفاع از خود مقابل اسرائیل احتیاط آمیز بود. موضع رئیس‌جمهور ترکیه نشان دهنده نگرانی‌های این کشور در زمینه‌های امنیتی و تعارضات منطقه‌ای بود. موضوعی که با درخواست اردوغان از سوریه و عراق مبنی بر عدم مداخله برای جلوگیری از گسترش تنش نشان داد ترکیه از درگیری مستقیم با اسرائیل پرهیز دارد. اما این جنگ چگونه روابط ایران و ترکیه را تحت تاثیر قرار داد؟

 

 

روابط ایران و ترکیه پیش از جنگ ۱۲ روزه دارای ویژگی‌هایی بود که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:

 

 

روابط اقتصادی ایران و ترکیه باوجود تنش‌های سیاسی از سال ۲۰۱۱، یکی از محورهای اصلی همکاری دو کشور بوده است. اختلاف‌نظر درباره بحران سوریه تأثیر منفی داشت، اما به‌دلیل نیاز متقابل به نفت، گاز و صادرات، این همکاری‌ها تقویت شد. ایران در شرایط تحریم به بازار ترکیه وابسته است و ترکیه نیز به منابع انرژی ایران نیاز دارد.

 

 

اختلافات منطقه‌ای میان ایران و ترکیه در بحران سوریه، عراق و مسئله کردها برجسته است. ترکیه از مخالفان بشار اسد حمایت می‌کرد، درحالی‌که سوریه اسد متحد ایران بود. در عراق، ایران از شیعیان حمایت می‌کند و ترکیه خواهان عراقی نزدیک به خود است. هر دو کشور با تشکیل کشور کردی مستقل مخالف‌اند، زیرا این موضوع کردهای هردو طرف را تحریک می‌کند. بااین‌حال، رهبران دو کشور با مدیریت تنش‌ها مانع از بحران جدی شده‌اند. ترکیه از نفوذ ایران در منطقه آگاه است و ایران نیز در شرایط فشار بین‌المللی حفظ روابط با ترکیه را ضروری می‌داند که باعث کنترل نسبی تنش‌ها شده است.

 

 

به‌گفته ناظران، روابط ایران و ترکیه پس از جنگ ۱۲ روزه دستخوش تغییراتی شده است که در موارد زیر نمود دارد:

 

 

ترکیه تجاوز اسرائیل به ایران را محکوم و حق ایران را در دفاع مشروع تأیید کرد. بااین‌حال، ترکیه با احتیاط عمل کرده و از ورود مستقیم به درگیری خودداری می‌کند تا از خسارات امنیتی و اقتصادی جلوگیری شود. اردوغان همچنین از سوریه و عراق نیز درخواست نمود که درگیری‌ها را کنترل و از گسترش جنگ جلوگیری کنند.

 

 

جنگ اخیر فشار زیادی بر اردوغان وارد کرده، به‌ویژه نگرانی از موج پناه‌جویان ایرانی مشابه بحران سوریه که منجر به ورود چهار میلیون پناه‌جو به ترکیه شد. این بحران ممکن است نارضایتی داخلی و کاهش حمایت از حزب حاکم را به همراه داشته باشد. بی‌ثباتی ایران می‌تواند فعالیت گروه‌های مسلح کردی را افزایش داده که تهدیدی برای ترکیه است. همچنین ترکیه تلاش می‌کند دولت احمد الشرع را تقویت و از تشکیل هرگونه دولت مستقل کردی و یا دروزی جلوگیری کند، این درحالی‌ است که اسرائیل به دنبال ایجاد دولت دروزی مستقل در جنوب است که یکپارچگی مد نظر ترکیه را تهدید می‌کند.

 

 

ترکیه برای مقابله با تهدیدات جنگ ایران و اسرائیل، اقداماتی پیشگیرانه انجام داد. نشستی چهارجانبه در وزارت خارجه برگزار و تحرکات نظامی با سامانه‌های راداری و هواپیماهای نظارتی آمریکایی رصد شد. ترکیه خود را به‌عنوان میانجی منطقه‌ای معرفی نمود. این کشور آمادگی خود را برای میانجی‌گری مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا اعلام کرد. آنکارا پیش‌تر در بحران روسیه و اوکراین نیز نقش میانجی داشت. همچنین ترکیه در بحران غزه میانجی‌گری کرده و تلاش می‌کند عملیات اسرائیل را متوقف و کمک‌های انسانی ارائه دهد.

 

 

برخی ناظران بر این باورند که روابط ایران و ترکیه احتمالاً شاهد نوعی نزدیکی تاکتیکی و احتیاط استراتژیک خواهد بود:

 

 

جنگ ایران و اسرائیل احتمالاً همکاری کوتاه‌مدت ایران و ترکیه را برای امنیت مرزها افزایش می‌دهد. کاهش نفوذ ایران و افزایش نفوذ ترکیه و اسرائیل باعث رقابت منطقه‌ای شده است. این رقابت، ترکیه را به‌سوی همکاری با ایران سوق می‌دهد، زیرا سقوط نظام سیاسی ایران می‌تواند نفوذ اسرائیل را گسترش داده و بر موقعیت ترکیه تأثیر منفی بگذارد.

 

 

باوجود نزدیکی احتمالی آینده میان ایران و ترکیه، بی‌اعتمادی ساختاری ناشی از اختلافات عمیق منطقه‌ای باقی است و ممکن است هر لحظه به بحران منجر شود. ترکیه تلاش دارد خلأ ناشی از عقب‌نشینی ایران را پر کرده و نفوذ خود را گسترش دهد، درحالی‌که ایران درصدد بازسازی نفوذ پیشین است. این وضعیت می‌تواند تنش‌های موقتی ایجاد کند، اما به دلیل منافع مشترک و دشمنی با اسرائیل، این تنش‌ها ممکن است موقتاً نادیده گرفته شوند تا از درگیری گسترده جلوگیری شود.

🔁مطالب مرتبط با این گزارش در اندیشکده تهران: