در روز هشتم نوامبر و به مناسبت پنجمین سالگرد بازپس‌گیری شوشا و پیروزی در جنگ دوم قره‌باغ، جمهوری آذربایجان با مشارکت نیروهای ترکیه‌ای و پاکستانی یک رژه نظامی گسترده برگزار کرد. این رژه در شهر باکو برگزار شد و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، به عنوان مهمان ویژه در این رژه شرکت کردند. حضور دو رهبر پیش‌گفته در رژه نظامی، دیدارهای رسمی و ضیافت مشترک توجه بسیاری را به این اتحاد نوظهور آسیایی جلب کرده است. به نظر می‌رسد که مثلث «باکو-آنکارا-اسلام‌آباد» در حال تحکیم پیوندهای خود در سطوح مختلف هستند و «اتحاد سه‌برادر» بیش از پیش از سطح دیپلماتیک و سیاسی فراتر رفته و مبدل به یک پیوند نظامی شده است. حاضرین در این اتحاد، هر یک محرک‌های خود را برای تعمیق پیوندها دارند.

محرک‌های قدرتمند «سه برادر»

ترکیه اردوغان تمایلی ویژه به اثبات رهبری خود در دو حوزه دارد. حوزه اول کشورهایی در آسیای میانه و قفقاز هستند که از سوی اردوغان «جهان تُرک» خوانده می‌شوند و حوزه دوم نیز جهان اسلام است. باکو و اسلام‌آباد هر یک نماینده‌ای برجسته برای یک حوزه محسوب می‌شوند. علاوه بر این، نباید فراموش کرد که صادرات تسلیحات در تعاملات متاخر ترکیه تا چه اندازه اهمیت یافته است و بازارهای آذربایجان و پاکستان، برای ترکیه جذابیت ویژه‌ای دارند. جمهوری آذربایجان یکی از حامیان مالی برنامه توسعه جنگنده نسل پنجم «قاآن» یا «کآن» ترکیه است.

غلبه بر ارمنستان و بازپس‌گیری قره‌باغ بزرگترین دستاورد الهام علیف در بیش از دو دهه ریاست‌جمهوری در آذربایجان به حساب می‌رود و حفظ و تثبیت این دستاورد، برای علیف اهمیتی حیاتی دارد. فارغ از مواضع سیاسی همسو، باید توجه داشت که تقویت توانایی نظامی در مقابل ارمنستان (و رقبای بزرگتر همچون ایران) برای جمهوری آذربایجان مهم‌ترین محرک برای نزدیک شدن به ترکیه و پاکستان است. فناوری پهپادی ترکیه یکی از عناصر موثر در پیروزی آذربایجان در قره‌باغ محسوب می‌شدند و جمهوری آذربایجان مشتاق است که جریان انتقال تسلیحات و فناوری نظامی را از آنکارا به باکو برقرار نگاه دارد.

پاکستان به عنوان تولیدکننده مستقیم جنگنده‌های نسل چهارم و مهم‌ترین واسطه فناوری تسلیحاتی چینی می‌تواند مسیرهای فراوانی را بر صنایع نظامی جمهوری آذربایجان بگشاید. جمهوری آذربایجان به وضوح در عرصه هوایی با ضعف مواجه است و به میمنت اتحاد با پاکستان، قراردادی را برای تحویل 40 فروند جنگنده JF-17 ( به ارزش کل 4.6 میلیارد دلار) منعقد کرده است. گفته می‌شود که تجهیز این جنگنده‌ها با موشک‌های ترکیه‌ای بر توانایی رزمی آنها افزوده است.

مشارکت دستکم پنج فروند جنگنده JF-17 در رژه روز پیروزی بدون نشانه‌های ملی جمهوری آذربایجان یا پاکستان، بسیاری را درباره مالکیت کنونی جنگنده‌ها به شک انداخت. بعدتر، منابع خبری تایید کردند که پنج فروند از سفارش آذربایجان تحویل شده است. رونمایی از سامانه چینی پدافند دوربرد HQ-9BE که به تازگی توسط آذری‌ها خریداری شده است، گمانه‌زنی‌ها را درباره واسطه‌گری پاکستان میان چین و آذربایجان تقویت می‌کند.

پاکستان برای موازنه‌سازی با هند، هر متحد جدیدی را در منطقه غنیمت می‌شمارد. در خصوص آنکارا و باکو، همسویی سیاسی در پرونده کشمیر برای پاکستان غنیمتی مضاعف است. آنکارا در مواجهه اخیر با طالبان نیز میانجی فعالی با تمایل جدی به سمت پاکستان به حساب می‌رفت. باید توجه داشت که با رشد فزاینده نقش منطقه‌ای هند، موقعیت پاکستان نزد کشورهای عرب خلیج فارس تا اندازه‌ای تضعیف شده بود و تحکیم اتحاد با ترکیه و آذربایجان، جایگزین منطقه‌ای قابل اطمینانی برای پاکستان به شمار می‌رفت.

از سوی دیگر، پیشرفت‌های نظامی ترکیه برای پاکستان جذابیتی ویژه دارد. پاکستان قریب به دو سال قبل، از سوی ترکیه به حضور در پروژه «کآن» دعوت شد و قرار است در تولید این جنگنده نسل پنجم مشارکت داشته باشد و با خرید 4 ناوچه کلاس MILGEM بزرگترین قرارداد واردات نظامی از ترکیه را منعقد نموده است.

جمع‌بندی

آنچه با عنوان رژه نظامی «سه برادر» در سال 2021 در باکو آغاز شد، با گذشت چهار سال به پیوندی پیچیده‌تر و عمیق‌تر میان صنایع نظامی و تسلیحاتی طرفین مبدل شده است و به وضوح شرایط هر سه طرف را نسبت به گذشته بهبود بخشیده است. مهم‌تر اینکه تداوم این پیوند در میان‌مدت می‌تواند موازنه‌های پیشین را در سطح منطقه‌ای تحت تاثیر خود قرار دهد و به نفع «سه برادر» متحول کند.