مقدمه

از چند ماه پیش خبرهایی در این باره منتشر شد که عربستان سعودی و ایالات متحده در حال نهایی کردن توافق دفاعی جدیدی هستند که قرار است در جریان سفر محمد بن سلمان به واشنگتن درآبان ۱۴۰۴( (نوامبر ۲۰۲۵ ) امضا شود، این توافق که بر اساس پیمان امنیتی اخیر آمریکا و قطر مدل‌سازی شده است، بدون اینکه نیاز به تصویب سنا داشته باشد، تضمین‌های دفاعی آمریکا را در برابر حملات خارجی به ریاض فراهم می‌کند.

در جریان سفر غیر رسمی اما با تشریفات کامل محمد بن سلطان به واشنگتن در ۲۷ آبان(۱۸ نوامبر)دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا  تضمین رسمی امنیت نظامی ایالات متحده برای عربستان سعودی را اعلام کرد و این کشور را به عنوان «متحد اصلی غیرناتو» معرفی کرده و توافقنامه جدیدی برای دفاع استراتژیک با ریاض رونمایی کرد که یک رویداد مهم تلقی می شود. به این معنی که واشنگتن اکنون به دفاع از عربستان سعودی به شکلی متعهد شده که قبلاً هرگز چنین نکرده بود، سطحی از همکاری که قبلاً فقط برای متحدانی مانند ژاپن، اسرائیل و کره جنوبی محفوظ بود.

اعلام فروش اف-۳۵

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا روز۲۶ آبان (۱۷ نوامبر) در آستانه سفر ولیعهد عربستان به واشنگتن اعلام کرد که جنگنده‌های اف-۳۵ را در اختیار ریاض خواهد گذاشت. وی تاکید کرد که با وجود برخی نگرانی‌ها در داخل دولت مبنی بر اینکه چنین فروشی می‌تواند منجر به دسترسی چین به فناوری آمریکایی به این سیستم تسلیحاتی پیشرفته شود، جنگنده‌های اف-۳۵ را به عربستان سعودی خواهد فروخت. گزارشی که توسط آژانس اطلاعات دفاعی تهیه شده هشدار داده بود که چین ممکن است از طریق جاسوسی یا روابط امنیتی خود با ریاض به فناوری حساس اف-۳۵ دست یابد.

بدین ترتیب عربستان سعودی با خرید اف-۳۵ از آمریکا مبدل به اولین کشور عرب شد که به این جنگنده نسل پنجمی دست پیدا کرد. عربستان سعودی با برنامه خرید ۶۰ جنگنده اف-۱۵ ایی ایکس و ۴۸ جنگنده اف-۳۵ در چارچوب طرح نوسازی چشم‌انداز ۲۰۳۰، معیار جدیدی برای قدرت هوایی خود تعیین کرده است. این قرارداد بزرگ ۱۴۲ میلیارد دلاری شامل موارد دیگری هم می‌شود که تاکنون افشا نشده‌اند. البته درخواست برای خرید حداکثر ۴۸ جنگنده‌ اف-۳۵ از یک مرحله‌ مهم بررسی در پنتاگون عبور کرده، اما هنوز نیاز به تأیید در سطوح بالاتر دارد.

موضع دوگانه واشنگتن

نکته مهم ماهیت و کیفیت اف-۳۵ های سفارشی عربستان سعودی است. مقامات آمریکایی در ۲۸ آبان (۱۹ نوامبر) گفتند که جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵ که ایالات‌متحده به عربستان خواهد فروخت، پیشرفته‌تر از نمونه‌های مورد استفاده اسرائیل نخواهد بود. به گفته آن‌ها جنگنده‌هایی که سعودی دریافت خواهد کرد، فاقد برخی از سامانه‌ها و تجهیزات پیشرفته تسلیحاتی نمونه‌های تحویلی به اسرائیل خواهند بود، چرا که هر جنگنده متناسب با کشور دریافت‌کننده، سفارشی می‌شود. آن‌ها افزودند اگرچه اسرائیل در حال حاضر دو اسکادران اف-۳۵ در اختیار دارد و یک اسکادران دیگر نیز سفارش داده، اما قرارداد عربستان سعودی تنها به دو اسکادران محدود خواهد شد. آن‌ها همچنین خاطرنشان کردند که هرگونه فروش نهایی به پادشاهی سعودی باید به تایید کنگره آمریکا برسد. بدین ترتیب به رغم فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به عربستان سعودی، اما این جنگنده‌ها به منظور حفظ «برتری کیفی نظامی» قانونی اسرائیل، کاهش قابلیت خواهند داشت و شامل تسلیحات پیشرفته در خدمت رژیم صهیونیستی، قابلیت‌های جنگ الکترونیک یا موشک‌های نسل بعد بسیار دوربرد ایم-۲۶۰  (AIM-260) نخواهند بود. با این وجود اسرائیل هنوز با این فروش مسئله دارد.

با این حال، ترامپ در ۲۷ آبان(۱۸ نوامبر) مدعی شد که اف-۳۵هایی که عربستان سعودی دریافت خواهد کرد «کاملاً مشابه» نمونه‌هایی خواهد بود که آمریکا در اختیار اسرائیل قرار می‌دهد. ترامپ این اظهارات را در کنار «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی در اتاق بیضی کاخ سفید و در پاسخ به سوالی درباره چگونگی تضمین برتری کیفی نظامی اسرائیل بیان کرد. ترامپ خطاب به بن سلمان گفت: «می‌دانم که [اسرائیل] دوست دارد شما هواپیماهایی با قابلیت کم‌تر دریافت کنید. فکر نمی‌کنم این مسئله شما را خیلی خوشحال کند.» او افزود: «به نظر من، فکر می کنم هر دو در سطحی هستند که باید بهترین‌ها را دریافت کنند. ما قرار است یک معامله داشته باشیم. آن‌ها قصد خرید اف-۳۵ها را دارند.»

موضع مبهم تل آویو

اسرائیل با فروش اف-۳۵ به عربستان سعودی به ظاهر مخالفتی ندارد اما اصرار دارد که هرگونه انتقال این جنگنده‌های پیشرفته منوط به عادی‌سازی روابط دو جانبه باشد. یک مقام اسرائیلی به سایت اکسیوس گفت: برخلاف تحویل جنگنده‌های اف-۳۵  به ترکیه که ما شدیداً مخالف آن هستیم، نگرانی کمتری درباره تحویل چنین جنگنده‌ای به عربستان داریم، آنهم اگر این موضوع بخشی از همکاری امنیتی منطقه‌ای و توافق ابراهیم باشد.

این در حالی است که در ۲۷ آبان ( ۱۸ نوامبر) مشخص شد که ارتش اسرائیل دو روز قبل، یک سند رسمی کتبی به مقامات ارشد سیاسی اسرائیل ارائه داده که در آن نیروی هوایی رژیم صهیونیستی مخالفت صریح خود را با فروش این جنگنده پیشرفته به عربستان سعودی اعلام کرده است. بر اساس این سند، در صورت دستیابی دیگر کشورهای خاورمیانه به این جنگنده رادارگریز پیشرفته، برتری هوایی اسرائیل می‌تواند تضعیف شود. این سند ابتدا توسط وبگاه خبری اسرائیلی «وای‌نت» گزارش شد و بعداً توسط ارتش تایید گردید.

هاآرتص نیز در گزارشی نوشت مقامات ارشد نظامی اسرائیل هشدار داده‌اند که فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به عربستان سعودی، اسرائیل را به خطر می‌اندازد. «یائیر لاپید» رهبر اپوزیسیون اسرائیل در این باره گفت : به‌عنوان کسی که در ده‌ها نشست درباره توافق عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی حضور داشته‌ام، باید بگویم معامله اف‑۳۵ هیچ‌گاه بخشی از این مذاکرات نبود. کاملاً روشن است امنیت اسرائیل مستلزم حفظ برتری کیفی نظامی آن است. غیرقابل قبول است که به‌دلیل ضعف کابینه نتانیاهو ، از منافع امنیتی اسرائیل چشم بپوشیم و اجازه دهیم معامله اف‑۳۵ انجام شود.

تاثیر بر برتری هوایی رژیم صهیونیستی

فروش جنگنده‌های نسل پنجم اف-۳۵ به عربستان سعودی، یکی از مهم‌ترین تحولات نظامی و ژئوپولیتیکی خاورمیانه در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. این جنگنده‌ها با قابلیت‌های پنهانکاری (Stealth)، حسگرهای پیشرفته و توانایی اجرای عملیات مشترک با سامانه‌های آمریکایی، می‌توانند به‌طور چشمگیری توان هوایی ریاض را ارتقا دهند. 

از دهه ۱۹۹۰، ایالات متحده سیاستی موسوم به «حفظ برتری کیفی نظامی اسرائیل» (Qualitative Military Edge = QME) را دنبال کرده است. این سیاست تضمین می‌کند که اسرائیل همواره پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی را زودتر و در تعداد بیشتر نسبت به کشورهای عربی دریافت کند. با این حال، فروش اف-۳۵ به عربستان، این اصل را با چالش جدی مواجه ساخته و برتری هوایی اسرائیل در منطقه را به چالش بکشد، اما این برتری به‌طور کامل از بین نخواهد رفت؛ زیرا آمریکا همچنان متعهد به حفظ «برتری کیفی نظامی اسرائیل» است. 

ارتش اسرائیل (IDF) رسماً مخالفت خود را با این معامله اعلام کرده و هشدار داده است که چنین اقدامی می‌تواند برتری هوایی رژیم صهیونیستی را در سطح منطقه‌ای تضعیف کند. دلیل این نگرانی روشن است: اسرائیل تاکنون تنها  مالک اف-۳۵ در خاورمیانه بوده که نسخه بومی‌سازی‌شده آن موسوم به آدیر  (Adir)را در اختیار دارد . ورود عربستان به این باشگاه، موازنه قدرت را تغییر می‌دهد و به ریاض امکان می‌دهد در برابر تهدیدات منطقه‌ای، با سطحی از توانایی مشابه اسرائیل عمل کند. 

با این حال، باید توجه داشت که برتری اسرائیل صرفاً به داشتن اف-۳۵ محدود نمی‌شود. اسرائیل علاوه بر تعداد بیشتر این جنگنده‌ها، خلبانان بسیار باتجربه و دارای سطح آموزشی بالا و نیز تجربه عملیاتی گسترده در استفاده از آن‌ها در مأموریت‌های واقعی دارد. همچنین، اسرائیل شبکه‌ای پیچیده از سامانه‌های دفاع هوایی، اطلاعاتی و سایبری را در اختیار دارد که مکمل توان هوایی آن است. 

از سوی دیگر، عربستان سعودی با وجود منابع مالی عظیم، هنوز در زمینه آموزش خلبانان، هماهنگی عملیاتی و تجربه رزمی فاصله قابل‌توجهی با اسرائیل دارد. بنابراین، حتی با دریافت اف-۳۵، زمان زیادی لازم است تا ریاض بتواند از این جنگنده‌ها به‌طور کامل بهره‌برداری کند. 

سخن آخر

 فروش اف-۳۵ به عربستان سعودی بدون شک توازن قدرت هوایی را در غرب آسیا تغییر خواهد داد و برتری مطلق اسرائیل را کاهش می‌دهد. اما این برتری به‌طور کامل از بین نخواهد رفت، زیرا رژیم صهیونیستی همچنان از مزیت‌های کیفی، تجربه رزمی و حمایت ویژه آمریکا برخوردار است. در واقع، این معامله بیش از آنکه برتری اسرائیل را از میان ببرد، آن را وارد مرحله‌ای تازه از رقابت و بازتعریف موازنه قدرت هوایی می‌کند.