خرید جنگنده J-10C از چین؛ قابلیت‌ها، الزامات و چالش‌ها 

پس از حمله هوایی و پهپادی گسترده اسرائیل به ایران و سپس همراهی آمریکا با این رژیم با بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران در جریان جنگ تحمیلی 12 روزه و نیز آشکارشدن نقاط ضعف کلیدی ایران در زمینه سامانه های راداری و پدافند هوایی و آسیب پذیری و خسارات به آنها و نیز عملکرد نه چندان مشخص نیروی هوایی برای مقابله و رهگیری هواگردهای دشمن صهیونیستی با توجه به قدیمی بودن جنگنده ها و تسلیحات آنها، مساله لزوم بازسازی و بهسازی سامانه‌های پدافند زمینی با سامانه های خارجی مانند سامانه پدافند هوایی اچ کیو-9 چینی که معادل اس-300 روسی است مطرح شده است.

مساله دیگر اینکه لزوم تجهیز نیروی هوایی ایران به جنگنده های جدید به خصوص هواپیماهای رهگیر پیشرفته حداقل نسل چهارمی برای مقابله با تهدیدات هوایی از جانب جنگندهای پیشرفته نسل چهار و نیمی F-15I و F-16I و نیز جنگنده چند ماموریتی نسل پنجمی F-35 رژیم صهیونیستی مطرح شده است. با توجه به عدم تحویل ویا تحویل شمار بسیار اندکی از جنگنده های سوخو-35 از جانب روسیه اکنون مساله خرید جنگنده های «جی-10 سی» چینی به خصوص پس از سفر اخیر امیر سرتیپ نصیرزاده وزیر دفاع ایران به چین به طور جدی مطرح شده و حتی برخی سایت های  اینترنتی مدعی تحویل تعداد قابل توجهی از این جنگنده ها از 10 تا 40 فروند به ایران شده اند. با توجه به نیاز شدید و فوری کشور در زمینه پدافند های هوایی زمین‌پایه و هواپایه امید است، مسئولان از ظرفیت ایجاد شده (به نقل از برخی منابع غیر رسمی پیشنهاد از سمت چین) برای پرکردن این شکاف‌ها استفاده کنند.

معرفی جنگنده جی-10 و قابلیت‌های آن

جنگنده جی-10 ملقب به اژدهای نیرومند (Vigorous Dragon)، محصول شرکت چنگدو، یکی از ستون‌های اصلی نیروی هوایی چین است. این جنگنده نسل چهارم با پیکربندی دلتا کانارد، برای مأموریت‌های چندمنظوره طراحی شده و در کنار جنگنده‌های بزرگتر و سنگین‌تر مانند J-11 و J-16، بار عملیات‌های رهگیری، دفاع هوایی و پشتیبانی تهاجمی را بر دوش می‌کشد. پروژه جی -10 از اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز شد، زمانی که چین به دنبال ساخت یک جنگنده سبک وزن با توانایی مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و پاسخ به نیاز نیروی هوایی خود بود. اولین پرواز موفق آن در سال ۱۹۹۸ انجام شد و تولید انبوه از اوایل دهه ۲۰۰۰ آغاز گردید. برخی منابع مستقل و غربی معتقدند که طراحی J -10A در مراحل اولیه از پروژه لغو شده جنگنده اسرائیلی لاوی ساخت صنایع هوایی اسرائیل IAI Lavi تأثیر پذیرفته است، چرا که پس از توقف آن پروژه، اسرائیل بخشی از فناوری‌های خود را به چین منتقل کرد. این تأثیر بیشتر در طراحی بدنه و آیرودینامیک مدل اولیه دیده می‌شود. با این حال، در مدل‌های بعدی مانند J -10B و J-10C، کاملاً چینی است و رادار، اویونیک، پیشران و تسلیحات بومی‌سازی شده‌اند.

جنگنده J -10 یک جنگنده تک‌موتوره با طراحی کانارد–دلتا است. این ترکیب طراحی باعث افزایش مانورپذیری، کاهش طول باند نشست‌وبرخاست و بهبود پایداری پروازی در زوایای حمله بالا می‌شود. ورودی هوای موتور در نسخه‌های اولیه زیر بدنه و از نوع DSI معمولی است، اما در نسخه‌های پیشرفته‌تر به ورودی DSI ارتقاء یافته که هم وزن کمتر دارد و هم سطح مقطع راداری را کاهش می‌دهد.ورودی موتور طراحی DSI دارد یعنی بدون انحراف.این نوع طراحی،برای کم کردن سطح مقطع راداری هواپیما به کار می‌رود.

 نسخه‌های اولیه J -10 از موتور روسی Saturn AL-31FN استفاده می‌کردند؛ موتوری توربوفن با پس‌سوز که نیروی رانش حدود 12,500 کیلوگرم فراهم می‌کرد. اما از نسخه J -10C به بعد، چین به موتور بومی WS-10B Taihang روی آورد. این موتور نه‌تنها قدرتمندتر است، بلکه در برخی زیرنسخه‌ها از کنترل رانش (Thrust Vectoring) نیز پشتیبانی می‌کند.

نسخه‌ها و زیرمدل‌های جی-10:

مدل J -10A : نسخه ابتدایی تک‌صندلی با توانایی حمل تسلیحات هوا به هوا و بمب‌های هدایت‌شونده، مجهز به رادار پالس-داپلر و نمایشگرهای دیجیتال ابتدایی بوده و تنها از موتور AL-31FN استفاده می‌کرد.

مدل J -10S : نسخه آموزشی-رزمی دو صندلی بر پایه J -10A برای آموزش خلبانان و عملیات ترکیبی.

مدل  J -10B: دارای ورودی هوای جدید (DSI) ، رادار آرایه فازی غیرفعال (PESA)،حسگر فروسرخ جستجوگر (IRST) و

سامانه اخلالگر داخلی و اویونیک مدرن‌تر.

مدل J -10C : پیشرفته‌ترین نسخه تاکنون مجهز به رادار آرایه فازی فعال AESA با قابلیت مقابله الکترونیک بالا، امکان حمل مهمات مدرن مانند موشک PL-15 با برد بلند، موتور WS-10B، مقطع راداری زکاهش‌یافته.

مدل J -10CE : نسخه صادراتی J -10C که در حال حاضر توسط پاکستان سفارش داده شده. اولین قرارداد رسمی صادرات این جنگنده محسوب می‌شود.

جنگنده J -10 بسته به نسخه، از رادارهای مختلفی بهره می‌برد:

مدل A: مجهز به رادار پالس-داپلر KLJ-3 ساخت مؤسسه 607 چین. این رادار توانایی رهگیری هم‌زمان چند هدف و هدایت موشک‌های هوا به هوا را دارد، اما فاقد قابلیت مقابله پیشرفته الکترونیک و برد بلند است.

مدل B: استفاده از رادار آرایه فازی غیرفعال (PESA) که قابلیت جست‌وجو و رهگیری چندهدفه را ارتقاء می‌دهد. این رادار در شرایط جنگ الکترونیک عملکرد بهتری نسبت به مدل‌های قدیمی دارد.

 مدل C و CE: استفاده از رادار آرایه فازی فعال (AESA) مدل KLJ-7A یا مشابه آن. این رادار بسیار پیشرفته‌تر است، توانایی اسکن الکترونیکی سریع، مقاومت بالا در برابر جمینگ، کشف اهداف پنهان‌کار و درگیری هم‌زمان با چندین هدف را دارد. برآورد می‌شود برد شناسایی آن برای اهداف هوایی بیش از 200 کیلومتر باشد.

سنسورها و اویونیکز:

جستجوگر فروسرخ IRST : از J -10B مدل به بعد، جنگنده به سامانه IRST مجهز شده که به خلبان امکان کشف اهداف حرارتی بدون فعال‌سازی رادار را می‌دهد. این توانایی در نبردهای مخفیانه و شناسایی موشک‌ها و پهپادها مؤثر است.

پاد هدف‌گیری (Targeting Pod): جنگنده J -10 می‌تواند از پادهای هدف‌گیری مثل King Dragon یا پادهای مشابه ساخت چین برای هدایت مهمات دقیق استفاده کند.

نمایشگرها و رابط کاربر: کابین J -10C مجهز به نمایشگرهای چندمنظوره (MFD)، نمایشگر سربالا (HUD) و نمایشگر سربالا روی کلاه (HMD) برای هدف‌گیری موشک‌ها با چرخش سر است.

سامانه ارتباطات امن و دیتا لینک: J -10 به سامانه ارتباط دیجیتال بین هواپیماها و کنترل زمینی مجهز است که امکان اشتراک‌گذاری اطلاعات میدان نبرد را فراهم می‌کند.

توان حمل سلاح: جنگنده J -10 یک جنگنده چندمنظور (Multirole) است که به 11 نقطه سخت برای حمل سلاح یعنی 6 عدد زیر بال‌ها، 3 عدد زیر بدنه و 2 عدد بر سر بال‌ها مجهز است.

تسلیحات هوا به هوا:

موشک PL-8: موشک فروسرخ کوتاه‌برد، مشابه Python-3 اسرائیلی. هدایت حرارتی با قابلیت هدف‌گیری با کلاه (HMD).

موشک PL-10: موشک فروسرخ نسل جدید با توان مانور بالا، هدایت تصویری و برد بیشتر.

موشک PL-12: موشک میان‌برد هدایت راداری فعال، معادل چینی AIM-120 AMRAAM.

موشک PL-15: موشک هوا به هوای برد بلند با هدایت راداری فعال و پیشران دوپالسی. برد بیش از 200 کیلومتر، در نسخه‌های J -10C استفاده می‌شود.

تسلیحات هوا به سطح:

بمب‌ هدایت لیزری (LT): همچون LS-6 و سایر انواع هدایت‌شونده با پاد هدف‌گیری.

 بمب‌های هدایت ماهواره‌ای (GPS/BeiDou): شامل سری YJ و FT با دقت بالا.

موشک‌های ضد کشتی: همچون YJ-83K در پیکربندی ضد اهداف دریایی.

 موشک‌های ضد رادار: مدل‌هایی همچون LD-10 برای نابودی پدافند .

توپ داخلی: یک توپ دو لوله‌ Type 23-3 کالیبر 23 میلی‌متری در سمت چپ بدنه، برای درگیری نزدیک هوایی یا اهداف زمینی سبک.

فروش جنگنده جی-10 توسط چین

تا سال‌ها چین حاضر به صدور جی-10 نبود چون این جنگنده را یک دارایی راهبردی می‌دانست. بسیاری از کشورها ترجیح داده‌اند به جای J -10 از جنگنده‌های روسی (سوخو-30 یا میگ-29) یا غربی (F-16 یا رافال) استفاده کنند همچنین نگرانی هایی درباره کیفیت پیشران‌های چینی و پشتیبانی فنی هم در برخی خریداران وجود داشته است. مساله مهم این است که  عملیاتی شدن جنگنده  J -10 در یک کشور خریدار جدید، یک فرایند پیچیده و چندمرحله‌ای است که شامل موارد زیر می‌شود:

آموزش خلبانان: برای خلبانان باتجربه، آموزش تبدیل نوع (Transition) بین 6 تا 12 ماه طول می‌کشد. برای نیروهای تازه‌کار، این زمان ممکن است تا 18 ماه هم برسد.

آموزش تکنسین‌ها و پرسنل پشتیبانی: شامل تعمیرات، تسلیحات، سامانه‌های الکترونیک و پیشران. آموزش کامل در سطح اسکادران بین 1 تا 2 سال زمان می‌برد.

هماهنگی با ساختار فرماندهی و کنترل (C4I): سامانه‌های ارتباطی، دیتالینک، ادغام با پدافند هوایی و سایر اجزای میدان نبرد باید به‌روز شوند. در غیر این صورت، جنگنده نمی‌تواند ظرفیت کامل خود را نشان دهد.

آیا جی-10 می‌تواند با جنگنده‌های اسرائیلی مقابله کند؟

در جریان جنگ تحمیلی 12 روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران، نقش نیروی هوایی این رژیم قابل توجه بود. ناوگان هواپیماهای سوخت رسان قدیمی بوئینگ ۷۰۷ نیروی هوایی رژیم صهیونیستی بیش از ۷۰۰ مأموریت سوخت‌رسانی انجام داده و میلیون‌ها لیتر سوخت منتقل کردند. هواپیماهای ضربتی اف-۱۵ آی نیز به‌دلیل برد بلند و توان حمل محموله سنگین، برای حملات دوربرد علیه ایران به‌کار رفت. هواپیماهی اف -16 آی نیز که دارای مقدورات و برد قابل توجهی هستند در این عملیات هوایی نقش مهمی داشتند. با این حال، نقش جنگنده نسل پنجمی اف-۳۵ آی «ادیر» نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در عملیات هوایی علیه ایران حیاتی بوده و به‌ادعای یک مقام امنیتی اسرائیلی، این جنگنده به‌دلیل توان فوق‌العاده‌اش در ایجاد تصویر لحظه‌ای میدان نبرد، به یک مرکز اطلاعاتی هوابرد تبدیل شده بود. اف-۳۵ با ترکیب حسگرهای پیشرفته و سامانه‌های ترکیب داده، حجم زیادی از اطلاعات را جمع‌آوری و با سایر جنگنده‌ها مثل اف-۱۵ و اف-۱۶ به‌صورت امن و زنده به اشتراک گذاشتند. توانایی این جنگنده در هدایت سایر پلتفرم‌ها و نقشه‌برداری لحظه‌ای از محیط تهدید، آن را به ابزار کلیدی در انهدام اهداف ایران تبدیل کرده بود. ضمن اینکه مخازن سوخت خارجی جدید اسرائیل برای اف-۳۵ که طراحی پنهان‌کار آن را حفظ می‌کنند، قادرند تا شعاع عمل عملیاتی این جنگنده را تا ۳۰درصد افزایش دهند. اسرائیل در حال حاضر دو اسکادران اف-۳۵ دارد و در حال خرید اسکادران سوم است تا به مجموع ۷۵ فروند برسد

 سطح مقطع راداری بسیار کم جنگنده اف-35که تخمین زده شده 0.0015 تا 0.005 متر مربع باشد کشف آن را چه برای رادارهای زمینی و چه رادارهای جنگنده ها مانند J-10 به شدت دشوار می سازد. البته استفاده از رادارهای ماورای افق  "OTH" که ایران از قبل مبادرت به استقرار آنها نموده بود می تواند برای کشف اهداف پنهانکار موثر واقع شود به شرط اینکه مانند حمله اخیر رژیم صهیونیستی همان ابتدای حمله منهدم نشوند. مسئله این است که در جنگ های هوایی اخیر، درگیری ها به صورت ماورای دید بصری "BVR"بوده و لذا در این حالت عامل کلیدی برای موفقیت،  شناسایی سریع‌تر هواپیماهای خصم و شلیک موشک‌های دوربرد هوا به هوا برای نابودی هواگردهای دشمن است.

با توجه به اینکه جنگنده‌های اف -۱۵و اف-۱۶ رژیم صهیونیستی دارای سطح مقطع راداری قابل تشخیص توسط رادار جنگنده جی-۱۰سی هستند و خواص پنهانکاری چندانی ندارند لذا جی -۱۰ می تواند با شناسایی آنها از فواصل دور با توجه به  ۲۰۰ کیلومتری رادار آن موشک های پی ال-۱۵ را به سمت آنها شلیک نماید.

مساله مهم این است که جی-10 سی که در اختیار نیروی هوایی پاکستان قرار دارد توانست در جریان درگیری اخیر پاکستان و هند با رهگیری و سرنگونی 5 فروند جنگنده هندی از جمله 3 فروند جنگنده پیشرفته نسل چهار ونیمی رافال ساخت فرانسه با استفاده از موشکهای هوابه هوای دوربرد پی ال -15 ایی که دارای برد بیش از 150 کیلومتر است از فاصله 130 کیلومتری عملکرد خوب و موثری را از خود نشان دهد. نیروی هوایی پاکستان و سلاح‌های چینی اصل مهم : نگاه اول، شلیک اول، انهدام اول" را به کار گرفتند.

با توجه به این تجریه اخر می توان گفت که به کارگیری جنگنده J-10 سی توسط نیروی هوایی ایران با توجه به رادار آرایه فازی فعال آن و نیز موشک هوا به هوای دوربرد پی ال -15 ایی می تواند نقش موثری در رهگیری و انهدام جنگنده های دشمن حتی قبل از ورود به حریم هوایی ایران ایفا نماید. البته باید توجه داشت که صرف در اختیار داشتن این جنگنده کافی نبوده و لزوم تجهیز نیروی هوایی به نوعی هواپیمای آواکس (هواپیمای هشدار و کنترل هوابرد)در کنار سامانه های یکپارچه فرماندهی، کنترل، ارتباطات، کامپیوترها و اطلاعات (C4I = Command, Control, Communications, Computers, and Intelligence) برای ایفای موفقیت آمیز ماموریت های رزم و رهگیری هوایی حیاتی هستند.

برخی انتقادها در فضای مجازی مبنی بر اینکه الکترونیک و اویونیک و رادار های جنگنده های چینی مخصوصا J-10  قابل اعتماد نیستند و لذا نباید خریداری شوند مطرح شده است. در حالی که  J -10A مدل اولیه این جنگنده با خرید امتیاز تولید و انتقال فناوری جنگنده چند منظوره لاوی Lavi اسراییلی در چین تولید شد و اولین قدم های چین در تولید J-10 بود که به سه دهه پیش یعنی سال 1998 باز می‌گشت. اما J-10 جنگنده ای اسراییلی یا حتی نیمه اسراییلی هم نبود بلکه تولید چین بود. مدلهای بعدی یعنی J -10B و J-10C  در همه بخش های بدنه و موتور و رادار و الکترونیک و اویونیک و سلاح و کامپیوتر ها کاملا بومی چینی هستند و به کل با مدل A متفاوتند و هیچ ارتباطی به هم ندارند. پاکستان تاکنون تنها کاربر خارجی این جنگنده است که در اولین سری سفارش از زمان آغاز ساخت اولین فروند تا تحویل آخرین فروند توسط چین به پاکستان کمتر از دو سال زمان برد.با توجه به اینکه چین صدها فروند از جنگنده J-10 را در اختیار دارد می تواند با سرعت مطلوبی جنگنده های مورد نیاز ایران را تامین نماید.