ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق در 20 آبان ماه 1404(11 نوامبر 2025)برگزار شد. انتخاباتی که آرایش  جریان‌های سیاسی  و هم چنین سمت و سوی حرکت دولت آینده عراق را رقم خواهد زد. هر یک از سه بلوک اصلی جمعیتی عراق یعنی شیعیان، اهل سنت و کردها با نگاه و رویکردی ویژه وارد این دوره از رقابت‌های انتخاباتی شدند. عرصه انتخابات  پارلمانی عراق اگر چه با تغییر در توازن شکل گرفته در عراق پسا صدام همراه نبود اما در صحنه عمل برخی تغییرات در وزن هر یک از جریان‌های سیاسی شیعه، اهل سنت و کرد صورت پذیرفت. نگاشت حاضر به بررسی ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق با نیم نگاهی به انتخابات پارلمانی 2021 اختصاص دارد.

شیعیان به عنوان اکثریت جمعیتی عراق و هم چنین با دارا بودن  بیشترین میزان کرسی‌های پارلمانی متعلق به خود(124 کرسی در 9 استان به جز بغداد) در این دوره از انتخابات با تکثر و تشتت بیشتری نسبت به اهل سنت و کردها وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شدند. شیعه در یک دو جناحی در قالب جریان های زیر مجموعه اطار تنسیقی و جریان خارج از مجموعه اطار تنسیقی به رقابت با یکدیگر پرداختند. رقابتی که تنها منحصر به خانه و بغداد نبود و دامنه آن به 5 استان مختلط با اکثریت سنی‌نشین نیز کشیده شد. جریان صدر به عنوان یکی از ستون‌های اصلی شیعه در این دوره از رقابت‌های انتخاباتی حضور نیافت و گزینه تحریم انتخابات را به عنوان راهبرد و رویکرد خود نسبت به این پدیده سرنوشت‌ساز انتخاب کرد. امری که اگر چه منجر به از بین رفتن اکثریت شیعیان در پارلمان نشد اما پیامدها و تاثیراتی بر جریان‌های سیاسی شیعه به همراه داشت.

اهل سنت در این دوره از انتخابات با تشتت  و تکثر بیشتری در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021 وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شدند. در درون اهل سنت جریان‌های اصلی و برخی جریان‌های فرعی به صورت استانی در انتخابات پارلمانی 2025 حضور یافتند؛ فهرست‌های فرعی در واقع هر کدام  وابسته به یکی از چهار جریان اصلی اهل سنت عراق در این دوره از انتخابات بودند. چهار جریان اصلی اهل سنت توانستند بخش اعظم آرا و کرسی‌های این بلوک جمعیتی را در 5 استان سنی‌نشین مختلط و هم چنین بغداد به خود اختصاص دهند. در واقع آنچه استمرار یافت هیمنه و تسلط جریان‌های بزرگ اهل سنت در مقایسه با دیگر جریان‌های کوچک فرعی بود. اهل سنت در این دوره از انتخابات با طرح نوع نگاهی طایفی به همراه تشویق گسترده برای مشارکت از سوی نهادهای دینی خود توانست میزان مشارکت را در میان پایگاه رای خود افزایش دهد. هر چند که این افزایش مشارکت با توجه به مشخص و محدود بودن ظرفیت هر استان به عنوان یک حوزه انتخاباتی به افزایش چشمگیر کرسی‌های اهل‌سنت منجر نشد. اهل سنت تنها در بغداد توانست وضعیت کرسی‌های خود را در غیاب جریان صدر و تحریم در منطقه الرصافه بغداد بهبود بخشد امری که از قبل قابل‌پیش‌بینی بود.

کردها در این دوره از انتخابات در قالب دو جریان اصلی یعنی حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شدند. در کنار این دو جریان اصلی چهار فهرست دیگر انتخاباتی متعلق به جریان‌های اسلام‌گرای کردی و هم چنین جریان‌های اپوزیسیون موفق به کسب کرسی در ششمین مجلس عراق شدند. در این دوره آنچه در عمل رخ داد استمرار هیمنه و تسلط دو جریان اصلی کردی بر بخش اعظم کرسی‌های مجلس عراق از اقلیم کردستان عراق بود. در مجموع کردها در مقایسه با دوره گذشته بخشی از کرسی‌های خود را در مناطق سنی‌نشین از دست دادند؛کرسی‌هایی که بخش اعظم آن را جریان‌های شیعه به خود اختصاص دادند.

میزان مشارکت: اختلاف در میزان واجدین شرایط

یکی از موارد اصلی که در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق باید به آن اشاره شود تغییر مبنای افراد واجد شرایط برای مشارکت در انتخابات بود. امری که در انتخابات 2021 نیز تجزبه شد. با توجه به روند نزولی مشارکت طی انتخابات برگزار شده در عراق پسا صدام، موضوع تغییر میزان افراد واجد شرایط رای‌دهی برای مشارکت در انتخابات مد نظر قرار گرفت. بر همین اساس میزان افراد واجد شرایط از واجد شرایط سنی به افرادی که کارت انتخاباتی خود را تحویل و به‌روزرسانی کرده بودند تغییر یافت. بر اساس میزان افراد واجد شرایط سنی، این میزان بالغ بر 29 میلیون نفر در ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق بود. اگر این میزان مبنای نسبت مشارکت قرار بگیرد با توجه به رای‌دهی بالغ بر 12 میلیون عراقی در انتخابات پارلمانی 2025، نسبت مشارکت حدود 41 درصد خواهد بود. این در حالی است که با در نظر گرفتن میزان واجدین شرایط دریافت‌کننده کارت این میزان به 21 میلیون نفر کاهش یافت.کمیساریای عالی مستقل انتخابات عراق با مدنظر قرار دادن مبنای دوم، میزان مشارکت در این دوره از انتخابات را بالغ بر 56 درصد عنوان کرد.

میزان مشارکت کمتر شیعیان

سوالی که در این زمینه مطرح می‌شود آن است که آیا میزان مشارکت در میان سه بلوک اصلی جمعیتی یکسان افزایش یافته است؟ شاید در نگاه اول آنچه به نظر می‌رسد این است که  میزان افزایش مشارکت در میان سه بلوک اصلی جمعیتی یعنی شعیان، اهل سنت و کردها  یکسان بوده است. اما نادرستی این گزاره با بررسی تطبیقی مشارکت طی دوره (2021 و 2025) آشکار می شود. میزان افزایش مشارکت در میان شیعیان در مقایسه با اهل سنت و کردها نمایانگر افزایش اندک و غیر تاثیرگذار میزان مشارکت در  میان شیعیان در 9 استان و هم چنین بغداد بوده است. جدول شماره 1 نمایانگر مقایسه میزان مشارکت در دو  انتخابات پارلمانی 2025 و 2021 است.

جدول شماره 1: مقایسه میزان مشارکت در دو  انتخابات پارلمانی 2025 و 2021 عراق

بر اساس میزان بیان شده در جدول شماره 1 میزان مشارکت در 9 استان شیعه‌نشین در انتخابات پارلمانی 2025 در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021، تنها حدود 3.5 درصد افزایش داشته است. بیشترین میزان افزایش مشارکت شیعیان در استان بصره بوده است که بخشی از آن به اقدامات حکومت محلی و هم چنین اسعد العیدانی مربوط است. در دیگر استان‌های شیعه‌نشین میزان افزایش مشارکت اندک و ناچیز بوده است. در مقابل میزان مشارکت در 5 استان سنی‌نشین در انتخابات پارلمانی 2025 در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021  با افزایش 16.5 درصدی مواجه شده است. بیشترین افزایش میزان مشارکت مربوط به استان انبار بوده است.کردها در این دوره از انتخابات بیشترین میزان افزایش مشارکت را رقم زدند. ارقام بیان شده در جدول شماره 1 نمایانگر افزایش 19.5 درصدی مشارکت در اقلیم کردستان در انتخابات پارلمانی 2025 در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021 است.

شیعیان: دو جناحی چارچوب هماهنگی و غیرچارچوبی

در این دوره از انتخابات 19 جریان سیاسی شیعی توانستند در پارلمان عراق کرسی به دست بیاورند. این میزان در مقایسه با  انتخابات پنجمین دوره پارلمان عراق 2021 نمایانگر افزایش اندک و ناچیز جریان‌هاست. در انتخابات پارلمانی 2021 ، 18 جریان سیاسی شیعی توانسته بودند کرسی‌های مجلس عراق را به خود اختصاص دهند.

در ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق 2025 با توجه به کاربست نظام انتخاباتی تناسبی  و هم چنین مولفه تاثیرگذار سانت لیگو، جریان‌های سیاسی شیعه ترجیح دادند تا به صورت مستقل وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شوند و موضوع ائتلاف را به دوران پسا انتخابات موکول نمایند.آرایش جریان‌های سیاسی شیعه پیروز در این دوره از انتخابات نمایانگر یک دو قطبی است. دو قطبی که در قالب جریان‌های سیاسی زیر مجموعه اطار تنسیقی و جریان‌های خارج از این نهاد نمود می‌یابد. مشخص بود که اطار تنسیقی به عنوان قطب اصلی اکثریت کرسی‌های شیعیان را به  خود اختصاص دهد موضوعی که در عمل محقق شد. جریان‌های  عضو اطار تنسیقی توانستند در این دوره بیشترین میزان کرسی‌های شیعیان را در داخل پارلمان عراق به خود اختصاص دهند. در مقابل قطب دوم یعنی جریان‌های خارج از این نهاد بخش اندکی کرسی‌ها را به خود اختصاص دادند.

در مجموع جریان‌های سیاسی شیعه توانستند 188 کرسی معادل 57 درصد از کرسی‌های پارلمان عراق را به  خود اختصاص دهند. جریان‌های زیر مجموعه اطار تنسیقی در مجموع 175 کرسی به دست آورده‌اند که این میزان نمایانگر 93 درصد کل کرسی‌های شیعیان و 53 درصد کل کرسی‌های ششمین دوره پارلمان عراق است.

در مقابل جریان‌های سیاسی شیعه غیر اطاری تنها 13 کرسی به خود اختصاص داده‌اند. این میزان معادل 7 درصد کل کرسی‌های شیعیان  و هم چنین 4 درصد کل کرسی‌های ششمین دوره پارلمان عراق است. بر همین اساس، اطار تنسیقی به عنوان قطب برتر در مقابل قطب غیر اطاری ایستاده است.

اهل سنت: جریان های اصلی و جریان وابسته فرعی

در این دوره از انتخابات 13جریان  سیاسی اهل سنت توانستند در پارلمان عراق کرسی به دست بیاورند. این میزان در مقایسه با  انتخابات پنجمین دوره پارلمان عراق 2021 نمایانگر افزایش 30 درصدی جریان‌های پیروز اهل سنت در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021 است. در انتخابات پارلمانی 2021 ،10 جریان سیاسی اهل سنت توانسته بودند کرسی‌های مجلس عراق را به خود اختصاص دهند.[1]

آرایش جریان‌های سیاسی پیروز اهل سنت  در این دوره از انتخابات نمایانگر یک دو قطبی است. قطب اول در قالب چهار جریان اصلی تقدم، عزم، السیاده – تشریع  و الحسم الوطنی نمود یافت. در کنار این قطب که قطب اصلی به شمار می‌رفت قطب دیگری به وجد آمد که در برگیرنده جریان‌های فرعی وابسته به چهار جریان اصلی و هم چنین برخی فهرست‌های استانی بود. بدیهی بود که با توجه به هیمنه و تسلط جریان‌های اصلی اهل سنت بر صحنه سیاسی استان‌های سنی‌نشین بخش اعظم کرسی‌ها به این جریان‌ها اختصاص یابد. در کنار این قطب اصلی جریان‌های فرعی و دیگر فهرست‌های استانی اهل سنت قرار گرفتند.

در این دوره از انتخابات 13 جریان پیروز اهل سنت توانستند 75 کرسی در 5 استان سنی‌نشین و هم چنین بغداد به خود اختصاص دهند. مقایسه میزان کرسی‌های اهل سنت در فاصله ششمین دوره انتخابات پارلمانی 2025 و انتخابات دوره پنجم نمایانگر رشد اندک و غیر تاثیرگذار کرسی‌های این بلوک جمعیتی است. در انتخابات پارلمانی 2021  اهل سنت در قالب 10 جریان پیروز انتخابات توانستند، 74 کرسی به خود اختصاص دهند. در واقع اهل سنت در این دوره از انتخابات با افزایش تنها 1 کرسی میزان کرسی‌های خود را در مجلس عراق تنها 3.2 درصد افزایش داده‌اند.

در این دوره از انتخابات جریان‌های سیاسی چهارگانه اصلی اهل سنت توانستند 56 کرسی ششمین دوره پارلمان عراق را به  خود اختصاص دهند. در واقع چهار جریان اصلی اهل سنت نزدیک 75 درصد کرسی‌های این بلوک جمعیتی را به خود اختصاص دادند. این میزان همچنین نمایانگر 17 درصد کرسی ششمین دوره پارلمان عراق است. جریان‌های فرعی وابسته به چهار جریان اصلی اهل سنت نیز توانستند 11 کرسی به دست بیاورند. در مجموع جریان‌های چهارگانه اصلی اهل سنت به همراه فهرست‌های فرعی خود در مجموع 67 کرسی به خود اختصاص دادند که این میزان معادل4/20 درصد کرسی‌های ششمین دوره مجلس عراق و هم چنین 89 درصد مجموع کرسی‌های اهل سنت در این دوره از انتخابات است.

در مقابل جریان‌های سیاسی استانی اهل سنت تنها 8 کرسی به خود اختصاص داده‌اند. این میزان معادل 6/10 درصد کل کرسی‌های اهل‌سنت  و هم چنین 4/2 درصد کل کرسی‌های ششمین دوره پارلمان عراق است.

موضوع قابل‌توجه در این دوره از انتخابات این است که اگر چه تعداد رای دهندگان اهل‌سنت افزایش چشمگیری را تجربه کرد و همچنین میزان مشارکت در میان این بلوک جمعیتی با افزایش 16 درصدی همراه شد اما این افزایش تعداد رای‌دهنده و متعاقب آن افزایش میزان مشارکت در میان اهل سنت منجر  به افزایش چشمگیر کرسی‌های این بلوک جمعیتی نشد اهل سنت تنها تواسنت در این دوره از انتخابات تنها3/1 درصد کرسی های خود را افزایش دهد. در واقع در این دوره از انتخابات در میان اهل سنت هم افزایش مشارکت  و افزایش کرسی‌ها به موازات یکدیگر پیش نرفته است.

جدول شماره2 نمایانگر نمایانگر جریان های پیروز اهل سنت و کرسی های به دست آمده توسط این جریان ها است.

جدول شماره 2 :کرسی های جریان های پیروز اهل سنت در ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق 2025[2]

نگاهی به وضعیت جریان های کردی در انتخابات پارلمانی 2025

در این دوره از انتخابات جریان‌های کردی با تشتت بیشتری نسبت به دوره قبل در انتخابات حاضر شدند. فهرست جریان‌های سیاسی پیروز کردی (6 حزب) در این دوره از انتخابات در مقایسه با انتخابات پارلمانی 2021 نمایانگر افزایش 20 درصدی جریان‌های سیاسی پیروز است. جریان‌های کردی در این دوره از انتخابات علی‌رغم افزایش میزان مشارکت در اقلیم کردستان و افزایش تعداد رای دهندگان نتوانستند کرسی‌های خود را افزایش دهند و آنچه رخ داد کاهش کرسی‌های جریان‌های کردی در مقایسه با دوره گذشته انتخابات بود. میزان کرسی‌های جریان‌های کردی از 62 کرسی در سال 2021 به 56 کرسی در این دوره از انتخابات کاهش یافت. بخش اعظم کرسی‌های از دست رفته متعلق به حزب دمکرات کردستان در استان‌های سنی‌نشین بوده است.کردها در این دوره تقریبا 10 درصد کرسی‌های خود را در مقایسه با دوره گذشته از دست دادند. هر چند که حزب دمکرات تلاش کرد تا با به دست آوردن کرسی اقلیت‌ها بخشی از نکامی فهرست خود را جبران نماید.

دو جریان اصلی کردی یعنی حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان  43 کرسی مجلس عراق را به خود اختصاص دادند. این میزان معادل 76.8 درصد کرسی‌های کردها در مجلس عراق است‌. دیگر جریان‌های کردی اعم از احزاب اسلامگرا و غیر اسلامگرای کردی در این دوره از انتخابات 13 کرسی مجلس عراق را به خود اختصاص دادند. این در حالی است که جریان‌های کردی غیر از دو جریان اصلی کردی در انتخابات پارلمانی 2021 توانسته بودند 15 کرسی مجلس عراق را به خود اختصاص دهند.این امر به معنای کاهش 13.4 درصدی این جریان‌های کردی در ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق است.

تشکیل دولت آینده عراق و مسیر پیش‌رو

روند تشکیل دولت عراق دارای پیچیدگی‌های خاص خود می‌باشد پیچیدگی‌هایی که از شرایط ویژه عراق به ویژه بافت ناهمگون جمعیتی، نظام و ساختار سیاسی توافقی، سهمیه‌بندی‌ها و ... نشات می‌گیرد. روند تشکیل دولت پس از برگزاری انتخابات عراق را می‌توان در هفت مرحله متوالی دسته‌بندی کرد. بدیهی است که  برخی مراحل تشکیل دولت در مواد مختلف قانون اساسی عراق  قید شده است که این امر نشانگر میزان اهمیت آن در مقایسه با سایر مراحل است.

با پایان یافتن روند برگزاری انتخابات و اعلام نتایج، دوران پسا انتخابات در عراق آغاز شده است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. مرحله جدیدی که  سرنوشت صحنه سیاسی عراق، سمت‌وسوی حرکت دولت آینده این کشور و همچنین آرایش سیاسی عراق را رقم خواهد زد. مهم‌ترین گام در مرحله پسا انتخابات، تشکیل دولت است. روندی پیچیده و دشوار که می‌تواند عراق را تا مرز بی‌ثباتی پیش ببرد. امری که در رویدادهای پسا انتخابات پارلمانی 2021 شاهد آن بودیم. با اعلام نتایج و پیروزی قاطع چارچوب هماهنگی به عنوان  فراکسیون اکثریت تمامی نگاه‌ها به سمت این نهاد جلب شده است.

امری که در نهایت باید به آن اشاره شود نقش تاثیرگذاری مولفه توافق در عراق پسا صدام است. در واقع هر گونه جدال، تنش و رویارویی  در مسیر تشکیل دولت در نهایت منجر به بازگشت به این مولفه‌ است. مولفه‌ای که می‌تواند نشات گرفته از نقش‌آفرینی بازیگر خارجی یا ایجاد نوعی ذهنیت مشترک میان  رهبران جریان‌های سیاسی باشد.

پی‌نویشت‌ها

[1] در انتخابات پارلمانی 2021  9 جریان سیاسی اهل سنت به همراه مستقلین توانستند بخشی از کرسی های مجلس عراق را به خود اختصاص دهد.در واقع مستقلین اهل سنت نیز به عنوان یک قطب در کنار دیگر جریان های سیاسی پیروز اهل سنت قرار گرفته و بر همین اساس میزان جریان های پیروز اهل سنت همراه به مستقلین به 10 جریان افزایش یافت.

[2] کرسی جریان الهویه الوطنیه در استان نینوا اگر چه فهرست سنی به شمار می رود اما به جریان مسیحی بابلیون به رهبری ریان الکلدانی اختصاص دارد