الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان در سوم و چهارم اردیبهشت طی سفری دو روزه راهی پکن شد. ‏مقدمات این سفر یک ماه قبل‌تر با حضور لیو جیانچو رئیس بخش ارتباطات بین‌المللی حزب کمونیست در ‏باکو فراهم شده بود. در این سفر «توافقنامه مشارکت جامع استراتژیک» میان شی و علی‌اف به امضا ‏رسید. توافقنامه مذکور اگرچه هیچ تعهدی برای طرفین ایجاد نمی‌کند اما بالاترین سطح «دیپلماسی ‏مشارکتی» چین محسوب می‌شود که مبنایی برای گسترش تعاملات آتی است. در همین ‏چارچوب 20 سند همکاری در حوزه‌های مختلف میان طرفین مبادله شد.‏

اگرچه توافقات فوق همگی در نوع خود قابل توجه و مهم هستند؛ اما آنچه علی‌اف از چین انتظار ‏دارد موضوعی فراتر از مسائل فوق است. مهم‌ترین دستور کار خارجی جمهوری آذربایجان در دو سال ‏اخیر، تلاش برای راه‌اندازی دالان موسوم به زنگه‌زور بوده است که سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از ‏طریق ارمنستان (باریکه سیونیک) به منطقه منفصل نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل خواهد کرد. این ‏دالان فعلاً به دلیل مخالفت‌های ارمنستان به تعویق افتاده است. زیرا ایروان نگران حفظ و تداوم حاکمیت ‏سرزمینی خود بر این مسیر 44 کیلومتری است.

در عین حال، علی‌اف به شدت در صدد جلب حمایت بین‌المللی برای احداث دالان مذکور است و چه بسا ‏به صورت محرمانه در این خصوص با شی نیز گفتگو کرده باشد. در عین حال تمایل روزافزون ‏چینی‌ها برای تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری از خشکی بر کسی پوشیده نیست. به‌ويژه این که ‏پس از بحران اوکراین به دلیل انسداد ژئواکونومیکی مسیرهای روسیه به اروپا (موسوم به مسیر شمالی) ‏چین بخش قابل‌توجهی از محموله‌های ترانزیتی خود را به کریدور میانی منتقل کرده است که مهم‌ترین ‏بخش آن در قفقاز جنوبی از طریق راه آهن باکو- تفلیس- قارص منتقل می‌شود. با وجود این، خط ریلی ‏مورد اشاره ۸۲۶ کیلومتر طول دارد که نه تنها طولانی‌تر از دالان زنگزور است بلکه جوابگوی افزایش ‏حجم محموله‌های تجاری در سال‌های آتی نخواهد بود. گفتنی است که در حال حاضر ظرفیت این خط ‏آهن از 1 میلیون تن به 5 میلیون تن در سال افزایش پیدا کرده است.

جالب توجه این که در سفر رئیس بخش ارتباطات بین‌المللی حزب کمونیست به جمهوری ‏آذربایجان (آوریل 2025) رسانه‌های باکو اعلام کردند که شرکت‌های چینی در دالان زنگه‌زور سرمایه‌گذاری ‏خواهند کرد. اما روز بعد سفیر چین در ایروان این اخبار را تکذیب و اعلام کرد پکن بر اساس اصول بین‌المللی ‏به حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان احترام می‌گذارد و چین بر این باور است که باکو و ایروان ابتدا باید ‏مسائل میان خود را به طرق صلح‌آمیز حل کنند.

پکن اگرچه مایل به بهره‌بردای ژئواکونومیکی از مسیرهای کوتاه‌تر و به صرفه‌تر است؛ اما به طور سنتی ‏تمایلی به درگیر شدن در موضوعات ژئوپلیتیکی مناطق دور دست ندارد. این در حالی است که چین به ‏لحاظ اقتصادی می‌تواند نقشی سازنده در راه‌اندازی دالان زنگه‌زور ایفا نماید. اما ایران و ارمنستان به دلیل ‏فقدان تضمین‌های قابل اتکا برای حفظ حاکمیت ایروان و عدم تغییرات ژئوپلیتیکی فعلاً در ‏مقابل راه‌اندازی این دالان مقاومت کرده‌اند. لذا بعید به نظر می‌رسد که چین بدون توجه به نگرانی‌های ‏تهران و ایراوان قصد جدی برای سرمایه‌گذاری در زنگه‌زور داشته باشد. اما در صورت تاسیس این دالان، عبور محموله‌های چینی از بستر آن نقشی اساسی در تثبیت مسیر مذکور به عنوان ‏یکی از مبادی ورودی و خروجی کریدور میانی خواهد داشت.

جمهوری آذربایجان و ارمنستان فعلا توافق کرده‌اند که تا حل و فصل سایر موارد اختلافی و علامت ‏گذاری‌های مرزی گفتگو در مورد دالان زنگه‌زور را متوقف کنند. بر این اساس به نظر می‌رسد که ‏علی‌اف به دنبال اطمینان دادن به چینی‌ها در مورد راه‌اندازی صلح‌آمیز دالان زنگه‌زور و رعایت حاکمیت ‏سرزمینی ارمنستان است. با این وجود در دنیای روابط بین‌الملل قدرت حرف نخست را می‌زند و در بلند ‏مدت به راحتی قواعد نگاشته شده بر روی کاغذ را تغییر خواهد داد.‏

شواهد در دسترس و روندهای موجود در دوسال اخیر نشان می‌دهد که دالان زنگه‌زور دیر یا زود راه‌اندازی ‏خواهد شد. از این منظر حمایت از جمهوری ارمنستان به منظور برقراری موازنه قدرت در قفقاز و ‏جلوگیری از تبدیل شدن دالان زنگه‌زور به یک مسیر فراسرزمینی ضرورتی مهم برای جمهوری اسلامی ‏ایران است. همچنین آگاه‌سازی نمایندگان دیپلماتیک چین در تهران در مورد حساسیت‌های ایران در قبال ‏دالان زنگه‌زور می‌تواند مورد توجه مقامات وزارت امور خارجه قرار گیرد.

🔄در همین راستا می‌توانید مطالب زیر را در اندیشکده تهران بخوانید:
▫️سفر پزشکیان به باکو ‏در پرتو ناموازنه قدرت در قفقاز جنوبی