از زمان اعمال تعرفه‌های گسترده آمریکا بر واردات چین در سال ۲۰۱۸، تنش‌های اقتصادی بین دو قدرت بزرگ به شکلی بلندمدت به جنگ تجاری تبدیل شده است. این جنگ، علاوه بر افزایش تعرفه‌ها، شامل کنترل‌های صادراتی بر فناوری‌های حساس، محدودیت‌های سرمایه‌گذاری، تحریم شرکت‌های فناوری و نزاع بر سر مالکیت داده‌ها و امنیت ملی بوده است. تشدید این رقابت در سال‌های اخیر و رسیدن آن به حوزه‌های امنیتی و فناوری بر اقتصاد جهانی تأثیر گذاشت و الگوهای جدیدی در زنجیره‌های تأمین، سرمایه‌گذاری و تجارت ایجاد کرد. در آخرین تحول اخیراً در 9 دسامبر ۲۰۲۵، لغو ممنوعیت صادرات تراشه‌های H200 شرکت انویدیا به چین توسط ترامپ سبب شد که جنگ تعرفه‌ای دوباره در صدر بحث‌ها قرار گیرد.

روند جنگ تجاری؛ از آغاز تا اکنون

جنگ تجاری آمریکا-چین در مارس ۲۰۱۸ با اعمال تعرفه‌های گسترده توسط دولت ترامپ آغاز شد، به تدریج به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی قرن تبدیل شد. ابتدا آمریکا تعرفه‌های ۲۵ درصدی بر واردات فولاد و ۱۰ درصدی بر واردات آلومینیوم از تمامی کشورها، از جمله چین، اعمال کرد. این اقدام در پی کاهش کسری تجاری اتخاذ شده بود.

در ادامه، در ژوئیه ۲۰۱۸، آمریکا اولین مرحله از تعرفه‌های ۲۵ درصدی را بر کالاهای چینی به ارزش ۳۴ میلیارد دلار اعمال کرد. چین بلافاصله واکنش نشان داد و تعرفه‌هایی بر کالاهای آمریکایی وضع کرد. این اقدام به شکلی رسمی آغازگر جنگ تعرفه‌ای میان دو اقتصاد بزرگ جهان شد. در سپتامبر ۲۰۱۸، آمریکا تعرفه‌های ۱۰ درصدی را بر ۲۰۰ میلیارد دلار کالا از چین وضع کرد سپس این تعرفه‌ها را به ۲۵ درصد افزایش داد. چین نیز پاسخ به این اقدام را با اعمال تعرفه‌های جدید بر کالاهای آمریکایی به ارزش ۶۰ میلیارد دلار داد.

در سال ۲۰۱۹، این جنگ تجاری به حوزۀ فناوری کشیده شد. واشنگتن شرکت هوآوی را در فهرست سیاه قرار داد و فروش قطعات آمریکایی به این شرکت را محدود کرد. این اقدام موجب بروز نگرانی‌های امنیتی و تشدید رقابت در زمینه فناوری‌های نوین، به ویژه در حوزه نسل پنجم مخابراتی و هوش مصنوعی شد. علاوه بر این، در ژانویه ۲۰۲۰، آمریکا و چین توافق فاز اول را امضا کردند. در این توافق، چین متعهد شد در طی دو سال حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار کالا و خدمات از ایالات متحده خریداری کند. در مقابل، ایالات متحده تعرفه‌ها بر کالاهای چینی به ارزش ۱۲۰ میلیارد دلار را کاهش داد. این توافق به هدف کاهش تنش‌های تجاری و تقویت روابط اقتصادی میان دو کشور امضا شد[1].

اما جنگ تجاری به سرعت از مسائل اقتصادی فراتر رفت. در اوت ۲۰۲۰، ترامپ فرمانی برای ممنوعیت استفاده از اپلیکیشن‌های تیک‌تاک و وی‌چت در آمریکا صادر کرد. این تصمیم، نه تنها به بحث‌های امنیتی در مورد داده‌ها و اطلاعات منجر شد، بلکه رقابت در حوزه پلتفرم‌های دیجیتال و نفوذ نرم‌افزاری چینی را نیز به کانون توجهات آورد.

در پی این تحولات، بایدن در ژانویه ۲۰۲۱ به ریاست جمهوری رسید و در ابتدا سیاست‌های ترامپ را در زمینه تعرفه‌ها و تحریم‌های فناوری حفظ کرد. رویکرد بایدن که تحت عنوان رقابت استراتژیک شناخته می‌شود، بر تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته به ویژه نیمه‌هادی‌ها و حفاظت از زیرساخت‌های دیجیتال تأکید داشت.

در سال ۲۰۲۲، وزارت بازرگانی آمریکا کنترل‌های جدیدی را بر صادرات نیمه‌هادی‌های پیشرفته و تجهیزات ساخت تراشه اعمال کرد. هدف این اقدامات، محدود کردن توسعه توانمندی‌های چین در حوزه هوش مصنوعی و تراشه‌های پیشرفته بود. در پی این اقدامات، چین نیز برنامه‌های حمایتی برای صنعت نیمه‌هادی خود را تقویت کرد و تلاش‌های خود را برای توسعه فناوری‌های بومی آغاز کرد. در مارس ۲۰۲۳، ایالات متحده شرکت‌های بیشتری را در لیست تحریم قرار داد و چین نیز با افزایش حمایت از صنعت نیمه‌هادی‌ها پاسخ داد.

همچنین، بایدن فرمانی صادر کرد که سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی در بخش‌های نیمه‌هادی، اطلاعات کوانتومی و هوش مصنوعی چین را محدود می‌کرد. در پی این تحریم‌ها، چین در فوریه ۲۰۲۴ تعرفه‌های جدیدی بر کالاهای الکترونیکی، سلول‌های خورشیدی و خودروهای برقی چینی اعمال کرد. چین همچنین محدودیت‌هایی بر گالیوم و گرافیت، دو عنصر کلیدی برای تولید نیمه‌هادی و باتری، وضع کرد.

آوریل ۲۰۲۵ شاهد تصمیمی مهم از سوی پکن بود که صادرات هفت عنصر معدنی کمیاب از جمله دیسپروزیم و ترابیوم و انواع ابر آهنرباهای را مشروط به دریافت مجوز کرد. این تصمیم، ناشی از تسلط چین بر تولید این مواد و نگرانی آمریکا از انحصار این منابع در دستان چین بود. استفاده از این اهرم‌ها به عنوان ابزاری ژئوپولیتیکی، واکنش‌های آمریکا و متحدانش را به همراه داشت.

پس از این اتفاق، در اکتبر ۲۰۲۵، مذاکرات ترامپ و شی جین‌پینگ در کره جنوبی منجر به آتش‌بس موقت و تعهد چین به کاهش برخی محدودیت‌های صادرات مواد معدنی کمیاب شد؛ آمریکا نیز متعهد شدبرخی تعرفه‌ها را معلق کرد.

در ۸ دسامبر ۲۰۲۵، دولت آمریکا اعلام کرد که شرکت انویدیا می‌تواند تراشه‌های هوش مصنوعی H200 خود را به مشتریان تأییدشده در چین صادر کند. طبق این طرح، از هر فروش این تراشه‌ها ۲۵ درصد سهم به خزانه‌داری آمریکا پرداخت می‌شود.

مؤلفه‌های اصلی جنگ تجاری

۱. تعرفه‌ها و مقابله‌به‌مثل: از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰، جنگ تجاری عمدتاً با تعرفه‌های دوطرفه روی کالاها شناخته می‌شد. آمریکا بر حدود ۵۵۰ میلیارد دلار کالاهای چینی تعرفه وضع کرد و چین بر ۱۸۵ میلیارد دلار کالای آمریکایی پاسخ داد[2]. این تعرفه‌ها به افزایش قیمت کالاهای وارداتی و بی‌ثباتی در زنجیره‌های تأمین انجامید. پس از توافق فاز اول، بخشی از تعرفه‌ها کاهش یافت ولی بخش عمده‌ای از آن‌ها باقی ماند؛ لذا جنگ تعرفه‌ای به وضعیت دائمی تبدیل شد.

از منظر اقتصاد جهانی، نتیجه اصلی این تعرفه‌ها کاهش سهم چین در واردات آمریکا بود. سهم چین از واردات آمریکا از ۶٪ در سال ۱۹۹۴ به ۲۲٪ در سال ۲۰۱۷ افزایش یافت اما پس از آغاز جنگ تجاری کاهش یافته و در سال ۲۰۲۲ به حدود ۱۷٪ رسید. این کاهش هم‌زمان با افزایش واردات آمریکا از کشورهای دیگری مانند ویتنام، تایوان، هند و مکزیک است، یعنی بخشی از تولید از چین به کشورهای دیگر منتقل شد. با این حال بسیاری از این زنجیره‌های جدید هنوز به مواد خام یا قطعات چینی وابسته هستند؛ بنابراین مفهوم دکاپلینگ[3] یا جداسازی کامل اقتصادها هنوز تحقق نیافته است[4].

۲. کنترل صادرات و جنگ تراشه‌ها: یکی از ابعاد اساسی جنگ تجاری، تلاش آمریکا برای محدودکردن دسترسی چین به فناوری‌های پیشرفته به ویژه نیمه‌هادی‌ها و هوش مصنوعی است. وزارت بازرگانی آمریکا در اکتبر ۲۰۲۲ مقرراتی صادر کرد که صادرات نیمه‌هادی‌های پیشرفته و تجهیزات تولید تراشه به چین را ممنوع کرد. هدف این بود که توانایی چین در توسعه هوش مصنوعی و کاربردهای نظامی آن را کند کرده و همچنین جلوگیری از ساخت تجهیزات داخلی توسط شرکت‌های چینی شود. این مقررات در سال ۲۰۲۳ و مارس ۲۰۲۴ تقویت و شرکت‌های بیشتری به لیست سیاه اضافه شدند. علاوه بر این، شرکت‌های آمریکایی موظف شدند صادرات ابزار تخصصی ساخت تراشه و همکاری با واحدهای تحقیقاتی چینی را متوقف کنند[5].

نتیجه این سیاست‌ها دو وجه داشت: اول تأثیر کوتاه‌مدت منفی بر صنعت فناوری چین و افزایش قیمت‌ها و اختلال در زنجیره جهانی، و دوم تسریع خودکفایی در بلندمدت. این اقدامات انگیزه‌ای برای چین ایجاد کرد تا برنامه‌های خودکفایی ساخت چین [6]۲۰۲۵ و سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی مثل هواوی و SMIC را سرعت بخشید.

۳. محدودیت‌های سرمایه‌گذاری و فناوری دیجیتال: در اوت ۲۰۲۳، جو بایدن فرمان اجرایی صادر کرد که سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در صنایع حساس چین (نیمه‌هادی‌ها، اطلاعات کوانتومی و هوش مصنوعی) را ممنوع یا نیازمند اطلاع‌رسانی به دولت کرد. در مقابل، چین مقرراتی برای جذب سرمایه داخلی و تقویت صندوق‌های دولتی صادر کرد و سرمایه‌گذاران خارجی را ملزم به تبعیت از خطوط حزب کمونیست کرد.

در حوزه فناوری دیجیتال، نزاع بر سر پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی و مالکیت داده‌ها به نمادی از رقابت ژئوپولیتیک تبدیل شد. ممنوعیت‌های آمریکا علیه اپلیکیشن‌های چینی مانند تیک‌تاک و وی‌چت در سال ۲۰۲۰ اوج گرفت و پس از تغییرات حقوقی، نهایتاً در اکتبر ۲۰۲۵ پکن با واگذاری سهام عمده تیک‌تاک به کنسرسیومی تحت کنترل آمریکا موافقت کرد؛ اگر این اتفاق بیافتد بایت‌دنس کمتر از ۲۰٪ سهام شرکت جدید را حفظ خواهد کرد و نظارت الگوریتمی بر عهده نهادهای امنیتی آمریکا قرار خواهد گرفت[7].

۴. کنترل مواد معدنی حیاتی و سلاح‌های ژئوپولیتیک: منابع معدنی کمیاب، خصوصاً عناصر معدنی کمیاب، نقش مهمی در فناوری‌های نوین دارند. چین کنترل بالاتر از 8۰٪ تولید جهانی مواد معدنی‌ کمیاب را در اختیار دارد. این موضوع به چین اجازه داد در آوریل ۲۰۲۵ صادرات برخی عناصر (دیپروزیم، ترابیوم و آهنرباهای ابرسخت) و تجهیزات مربوط به استخراج را مشروط به مجوز کند. در واکنش، سیاستمداران آمریکایی از تهدید سلاح مواد معدنی کمیاب سخن گفتند. رسانه‌های چینی این اقدام را منطقی و در راستای معاهدات منع گسترش تسلیحات و حفظ منافع ملی دانستند. ماه‌ها بعد، پس از مذاکرات شی و ترامپ، دولت چین اجرای این محدودیت‌ها را موقتاً تعلیق کرد[8].

۵. انتقال زنجیره تأمین و اقتصاد جهانی: کاهش سهم چین در واردات آمریکا و افزایش سهم کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، هند و مکزیک نشان دهنده متنوع‌سازی زنجیره‌ها است. با وجود این، وابستگی عمیق به قطعات چینی – از جمله باتری، پنل خورشیدی و ماژول‌های الکترونیکی – باعث شده که این تنوع بخشی کامل نباشد. هم‌چنین بازارهای نوظهور وارد‌کننده اکنون با رقابت جدیدی در زمینه جذب سرمایه و فناوری مواجهند. در مقابل، شرکت‌های چندملیتی برای کاهش ریسک، راهبردهایی مانند  نزدیک سپاری [9] و  دوست سپاری[10] را دنبال می‌کنند.

کاهش واردات آمریکا از چین باعث رونق صادرات ویتنام، تایوان، هند و مکزیک شده و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به این کشورها افزایش یافته است. اما در سطح کلان، جنگ تجاری رشد جهانی را کاهش داده و عدم اطمینان را افزایش داده است. قیمت انرژی و مواد معدنی به دلیل تهدیدهای متقابل دچار نوسان شده و شرکت‌ها مجبور به ذخیره‌سازی و تغییر برنامه‌های تولید شده‌اند[11].

دیدار شی جین پینگ و دونالد ترامپ

در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵ رهبران آمریکا و چین در بوسان کره جنوبی دیدار کردند؛ این نخستین ملاقات رو در روی آن‌ها پس از پنج سال بود. این گفت‌وگوی حدوداً ۱۰۰ دقیقه‌ای در حاشیۀ نشست آ‌پک برگزار شد و ترامپ آن را بی‌نظیر خواند. در این جلسه دو طرف بدون پرداختن به مسائل بنیادی مانند سیاست صنعتی و ظرفیت مازاد چین، بر کاهش تنش توافق کردند[12]. اگرچه این توافق کوتاه‌مدت برخی تنش‌ها را کاهش داد، اما تحلیلگران آن را آتش‌بس تاکتیکی می‌دانند؛ زیرا مسائل ریشه‌ای مانند سیاست صنعتی، ظرفیت مازاد تولید و اختلاف بر سر حقوق مالکیت معنوی حل نشده باقی ماند. اعمال تعهدات از سوی هر دو طرف و چگونگی اجرای آنها در ماه‌های بعد تعیین‌کننده خواهد بود.

طبق توافق اعلام‌شده، چین قول داد واردات سویا از آمریکا را از سر بگیرد، اجرای مجوزهای صادراتی بر عناصر معدنی کمیاب را به مدت یک‌سال متوقف کند و در کنترل انتقال مواد اولیه فنتانیل با واشینگتن همکاری کند. در مقابل، آمریکا متعهد شد تعرفه‌های اعمال‌شده بر کالاهای چینی را ده درصد کاهش دهد؛ نرخ تعرفه‌های مربوط به مواد اولیه فنتانیل از ۲۰ به ۱۰ درصد کاهش یافت و میانگین تعرفه‌ها از ۵۷ به حدود ۴۷ درصد رسید. ترامپ پس از نشست گفت موضوع مواد معدنی کمیاب حل شده و هیچ مانعی از سوی چین وجود نخواهد داشت. او این دیدار را ۱۲ از ۱۰ ارزیابی کرد و توافق را پیروزی بزرگی برای کشاورزان آمریکایی دانست. با این‌ حال تحلیلگران این توافق را صرفاً آتش‌بس تاکتیکی توصیف کردند که ریشه‌های جنگ تجاری را رفع نمی‌کند و بیشتر برای خرید زمان است[13].

در روایت چین بر شعار گفت‌وگو بهتر از تقابل است تأکید شد. شی جین‌پینگ گفت روابط چین و آمریکا باید بر پایه دوستی و شراکت استوار شود و دو کشور باید در موضوعاتی مانند مبارزه با مهاجرت غیرقانونی، پول‌شویی، هوش مصنوعی و بیماری‌های عفونی همکاری کنند. او بر ضرورت حفظ تماس منظم در سطوح مختلف، کاهش فهرست اختلافات و گسترش فهرست همکاری‌ها تأکید کرد و خاطرنشان ساخت که وضعیت اقتصادی چین پایدار و پرظرفیت است. دو طرف همچنین توافق کردند در سال آینده دیدارهای متقابل داشته باشند. این ملاقات، در حالی که نشانه‌ای از کاهش فشارهای کوتاه‌مدت بود، نشان داد که رقابت ساختاری آمریکا و چین همچنان پابرجاست و آینده روابط به نحوه اجرای این وعده‌ها و تعاملات بعدی بستگی خواهد داشت[14].

از سرگیری صادرات تراشه های انویدیا به چین

اجرای از سرگیری صادرات تراشه های انویدیا به چین و اعمال عوارض ۲۵ درصدی، جنگ تعرفه‌ای میان چین و آمریکا را دوباره به صدر اخبار بازگردانده است. منتقدان معتقدند که این تعرفه‌ها از یک سو به معنای کسب درآمد از صادرات فناوری پیشرفته است و از سوی دیگر می‌تواند باعث تشدید رقابت فناوری و واکنش متقابل چین شود. بنابراین، صادرات تراشه‌های H200 انویدیا به چین نقطه‌ آغاز دور جدیدی از چالش‌های تجاری و فناوری میان دو اقتصاد بزرگ جهان است.

این تصمیم به معنای کنار گذاشتن محدودیت‌های صادراتی قبلی و گشودن مسیر صادرات تراشه‌ای است که بیش از شش برابر قدرتمندتر از بهترین تراشه‌های فعلی موجود در چین است[15] برای جلوگیری از بهره‌برداری نظامی یا انتقال فناوری، هر معامله باید به تأیید چندین نهاد دولتی برسد و تراشه‌های نسل‌های پیشرفته‌تر مانند Blackwell همچنان مشمول منع صادرات هستند[16]

در واکنش به این اقدام، برخی قانون‌گذاران آمریکایی نسبت به خطرات امنیتی آن هشدار داده و آن را نوعی عقب‌نشینی از سیاست مهار فناوری چین دانستند[17] در سوی مقابل، دولت چین که برای تأمین تراشه‌های پیشرفته با محدودیت روبه‌رو است، مذاکرات داخلی برای تعیین شرایط دسترسی به این تراشه‌ها و احتمالاً ایجاد الزام برای استفاده همزمان از تراشه‌های داخلی را آغاز کرده است. همچنین گزارش شده است که دولت چین حتی ممکن است دسترسی داخلی به تراشه‌های H200 را محدود کند.

جمع بندی

جنگ تجاری آمریکا‑چین از آغاز در سال 2018 تا نوامبر ۲۰۲۵ به یک رقابت جامع اقتصادی و فناوری تبدیل شده است. تعرفه‌های سنگین، کنترل صادرات نیمه‌هادی‌ها و منابع معدنی، محدودیت سرمایه‌گذاری و نزاع بر سر داده‌ها و پلتفرم‌ها، الگوی همکاری و رقابت بین دو اقتصاد را تغییر داده است. داده‌ها نشان می‌دهند که سهم چین در واردات آمریکا کاهش یافته و کشورهای دیگری جایگزین شده‌اند، اما دی کاپلینگ کامل هنوز رخ نداده است. چین از اهرم منابع معدنی و بازار بزرگ خود استفاده کرده و آمریکا از مزیت فناوری و شبکه مالی؛ این رقابت احتمالاً تا دهه آینده ادامه خواهد داشت.

[1] https://www.reuters.com/world/whats-us-china-phase-1-trade-deal-signed-2020-2025-01-21/

[2] https://www.china-briefing.com/news/the-us-china-trade-war-a-timeline/#:~:text=In%20July%202018%2C%20US%20President,its%20alleged%20unfair%20trade%20practices

[3] Decoupling

[4] https://sccei.fsi.stanford.edu/china-briefs/friendshoring-nearshoring-reshoring-how-us-trade-relationship-china-evolving

[5] https://www.csis.org/analysis/limits-chip-export-controls-meeting-china-challenge#:~:text=More%20importantly%20than%20smuggling%2C%20China,which%20has%20made%20rapid%20strides

[6] Made in China 2025

[7] https://www.reuters.com/world/china/china-us-trade-deal-could-be-signed-next-week-us-treasurys-bessent-says-2025-10-30/#:~:text=WASHINGTON%2C%20Oct%2030%20%28Reuters%29%20,but%20giving%20no%20other%20details

[8] https://www.reuters.com/world/china/trumps-trade-war-with-china-2025-2025-10-13/#:~:text=BEIJING%2C%20Nov%206%20%28Reuters%29%20,and%20cripple%20the%20fentanyl%20trade

[9] Near-shoring : انتقال تولید به کشورهای نزدیک مثل مکزیک

[10] Friendshoring :  ایجاد تأمین در کشورهای همسو

[11] https://sccei.fsi.stanford.edu/china-briefs/friendshoring-nearshoring-reshoring-how-us-trade-relationship-china-evolving

[12] https://www.reuters.com/world/china/trump-xi-amazing-summit-brings-tactical-truce-not-major-reset-2025-10-30/#:~:text=But%20the%20deal%20exposes%20the,led%20growth%20model

[13] https://www.abc.net.au/news/2025-10-30/key-takeaways-from-october-trump-and-xi-meeting/105952166

[14]https://english.www.gov.cn/news/202510/30/content_WS69030e3bc6d00ca5f9a072f7.html#:~:text=two%20countries%20can%20get%20many,years%20of%20success%2C%20said%20Trump

[15] https://www.cfr.org/expert-brief/consequences-exporting-nvidias-h200-chips-china

[16] https://www.tomshardware.com/tech-industry/semiconductors/nvidia-prepares-h200-shipments-to-china-as-chip-war-lines-blur

[17] https://chinaus-icas.org/tnt-dispatch/volume-5-issue-25/