سوریه از تاریخ ۲۷ نوامبر شاهد تحولی غیر منتظره بوده است، زیرا شبه‌نظامیان تحت رهبری «هیئة تحریر الشام» اعلام کردند که یک عملیات نظامی گسترده علیه نیروهای ارتش سوریه و شبه‌نظامیان حامی آغاز کرد و بسیاری از مناطق سوریه از جمله ادلب، حلب و حماه را تحت سیطره خود درآوردند.

تحلیل‌های مختلفی به بررسی تشدید تنش‌ها در سوریه پرداخته‌اند. برخی آن را به درگیر شدن روسیه و ایران در مسائل دیگر مانند جنگ اوکراین و لبنان نسبت می‌دهند. برخی دیگر آن را اقدامی پیشگیرانه علیه حملات احتمالی ارتش سوریه می‌دانند. همچنین، برخی این تحولات را جزئی از مناسبات یک سال اخیر خاورمیانه می‌بینند. در این میان، نقش داعش اهمیت ویژه‌ای دارد که باید از دو جنبه بررسی شود: نخست ویژگی‌های فعالیت داعش در سوریه و دوم ارتباط آن با هیئت تحریر الشام. این عوامل می‌توانند به پیش‌بینی تحولات آتی کمک کنند.

ویژگی‌های احیای فعالیت داعش در سوریه

پس از شکست جغرافیایی داعش در سوریه، این گروه موفق شده است برخی سلول‌های فعال خود را حفظ کرده و شبکه‌هایش را در بیابان سوریه تقویت کند. از سال ۲۰۲۳، داعش با استفاده از اختلافات منطقه‌ای و کاهش تلاش‌های مبارزه با تروریسم حملات خود را در سوریه و عراق افزایش داد. در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۴، فرماندهی مرکزی ایالات‌متحده اعلام کرد که داعش حملات خود را افزایش داده و در حال بازسازی توانمندی‌هایش است، بیشتر حملات در سوریه به هدف قرار دادن مکان‌های نظامی دولت سوریه متمرکز بود.

داعش استراتژی انتخاب مؤثر را دنبال می‌کند و به انجام حملاتی با کمترین تلفات و بیشترین تأثیر می‌پردازد. میدان سوریه برای این گروه اهمیت استراتژیک زیادی دارد، زیرا هم به‌عنوان نماد مقر خلافت خودخوانده داعش است و هم به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش که ارتباط مرزی با عراق و امکان تأمین منابع مالی و لجستیکی داعش را فراهم می‌کند

رابطه داعش و هیئة تحریر الشام

پیش از جنگ داخلی سوریه در ۲۰۱۱، گروه «دولت اسلامی عراق» تحت رهبری ابوبکر البغدادی قصد داشت شعبه‌ای از «القاعده» در سوریه ایجاد کند و برای این منظور، «ابومحمد الجولانی» را برای تشکیل «جبهه النصره» فرستاد. این گروه از ژانویه ۲۰۱۲ فعالیت خود را آغاز کرد و به‌سرعت در سوریه گسترش یافت. در آوریل ۲۰۱۳، البغدادی اعلام کرد که «دولت اسلامی عراق» و «جبهه النصره» با هم ادغام شده و «دولت اسلامی در عراق و شام» تشکیل می‌دهند، اما الجولانی بیعت خود را با ایمن الظواهری اعلام کرد.

این موضوع منجر به درگیری‌های خونین بین داعش و جبهه النصره از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ شد. پس‌ازآن، جبهه النصره با تغییر نام به هیئت تحریر الشام و قطع ارتباط با القاعده، خود را به‌عنوان یک بازیگر سیاسی مستقل معرفی کرد. این گروه از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳، ۵۹ عملیات برای دستگیری اعضای داعش در ادلب انجام داد و خود را به‌عنوان حکومت محلی با رویکرد مقابله با تروریسم معرفی کرد.

داعش و تشدید تنش‌ها در سوریه

در پرتو آنچه گفته شد، احتمالاً سازمان داعش از تحولات جاری در صحنه سوریه برای تقویت نفوذ خود استفاده خواهد کرد که می‌توان آن را به شکل زیر بررسی کرد:

۱-تشدید فعالیت عملیاتی: داعش با تشدید حملات در سوریه از فشارهای وارده به ارتش این کشور بهره می‌برد. طبق گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، درحالی‌که جامعه بین‌المللی بر بحران‌هایی مانند جنگ غزه و اوکراین تمرکز دارد، این گروه در نوامبر گذشته 27 عملیات در مناطق تحت کنترل «قسد» و ارتش سوریه انجام داده که منجر به کشته شدن 14 نفر، ازجمله 5 غیرنظامی، شده است.

۲-هدف قرار دادن زندان‌ها و اردوگاه‌ها: پیش‌بینی می‌شود که داعش از تشدید اوضاع در سوریه برای اجرای استراتژی ویران کردن زندان‌ها و آزادسازی اعضای خود استفاده کند. در مناطق تحت کنترل «نیروهای دموکراتیک سوریه»، 9 زندان وجود دارد که هزاران زندانی داعش در آن‌ها نگهداری می‌شوند.

۳-افزایش توانمندی‌های انسانی: پیش‌بینی می‌شود که داعش توانایی‌های انسانی خود را افزایش دهد، به‌ویژه با توجه به‌احتمال افزایش جریان «جنگجویان خارجی» در سوریه به دلیل ارتباطاتشان با عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی که دارای دستور کارهای سیاسی هستند و قصد دارند از طریق بهره‌برداری از آن‌ها به اهداف خود دست یابند.

۴-هماهنگی عملیاتی موقت: احتمال هماهنگی موقت بین داعش و هیئة تحریر الشام یا «حافظان دین» گروهی از القاعده برای فشار بر شبه‌نظامیان ایرانی و رژیم سوریه وجود دارد.

المركز المصري للفكر و الدراسات الاستراتيجيه

نویسنده: تقی نجار

منبع