با سیطره نیروهای پشتیبانی سریع بر شهر فاشر، روند آینده جنگ داخلی سودان و سناریوهای پیش روی این درگیری­ها یکی از مهم­ترین سؤالاتی است که پیش روی بازیگران منطقه‎ای و بین المللی در سودان قرار دارد. در این میان به نظر می­رسد گروه چهارگانه بین‌المللی سودان به رهبری آمریکا و حضور مصر، عربستان سعودی و امارات به دنبال این است که پیشنهاد آتش بس سابق خود که در ماه سپتامبر ارائه شده است را یک بار دیگر در دستورکار قرار دهد. در این راستا آمریکا از هیئت‌هایی از دولت سودان و نیروهای پشتیبانی سریع برای حضور در واشنگتن دعوت کرد و اخباری مبنی بر ارائه پیشنهاد آتش بس از سوی ترامپ در رسانه­ها مطرح شد. در واکنش به این امر نیروهای پشتیبانی سریع اعلام کردند که با پیشنهاد ترامپ برای آتش­بس موافق هستند در حالی که دولت و ارتش سودان با وجود عدم مخالفت با این پیشنهاد، از قبول این پیشنهاد خودداری کرده­است و سیاست ابهام را در قبال آن در پیش گرفته­اند. همزمان با این تحولات، در عرصه نظامی نیز اخبار حاکی از آن است که دو طرف در حال بسیج نیروها، تحکیم مواضع و آماده­سازی برای پیشروی به سمت مواضع طرف مقابل به خصوص در منطقه کردفان هستند. همچنین حملات پهپادی و هوایی دو طرف به مواضع طرف مقابل ادامه دارد.

روند سیاسی-نظامی تحولات سودان: تلاش برای تثبیت وضعیت فعلی

 با پیروزی نیروهای پشتیبانی سریع در منطقه فاشر و موفقیت این نیروها در تحکیم سیطره خود بر منطقه دارفور، به نظر می رسد این نیروها تلاش دارند در مرحله اول موقعیت خود در اقلیم دارفور را تثبیت کنند. در این راستا نیروهای پشتیبانی سریع در آوریل گذشته با تأسیس دولتی موازی در دارفور تحت عنوان «دولت صلح و وحدت» به مرکزیت شهر نیالا  اولین قدم­ها در مسیر نهادمند کردن حضور خود را انجام داده­است. این دولت قصد دارد با چاپ پول، صادر کردن اوراق هویتی و همچنین گذرنامه برای ساکنان تحت کنترل خود، از یک سو داعیه مشروعیت خود برای حکومت بر سودان را ترویج کرده و از سویی دیگر  زمینه را برای تثبیت جدایی غرب سودان هموار کند. به رغم انتخاب رئیس و معاونان، اعضای کابینه این دولت به دلیل اختلافات درونی و مخالفت احتمالی آمریکا و کشورهای عربی هنوز مشخحص نشده­است.

از جانب دیگر، به رغم تلاش نیروهای پشتیبانی سریع برای تثبیت پیروزی های خود در دارفور، این نیروها منطقه کردفان شامل استان­های کردفان شمالی، جنوبی و غربی را به عنوان مناطقی بالقوه برای گسترش قلمرو خود می‌بینند. این مناطق از نظر اقتصادی، لجستیکی، کشاورزی، نزدیکی نسبی به پایتخت و دسترسی به آب دارای اهمیت بسیاری هستند و تعداد زیادی از افراد قبایل نزدیک به نیروهای پشتیبانی سریع و همچنین متحدان این نیروها از دیگر اقوام در این مناطق زندگی می­کنند. اخبار منتشر شده میدانی از سودان نیز نشان می‌دهد که منطقه کردفان به ویژه شهرهای «بارا» (تحت کنترل پشتیبانی سریع) و منطقه «بابنوسه» (تحت کنترل ارتش) احتمالا جبهه جدید نبرد در سودان باشند. نیروهای جبهه خلق آزادیبخش سودان-جناح عبدالعزیزالحلو که متحد حمیدتی محسوب می‌شود نیز در جنوب کردفان دست به حملاتی علیه مواضع دولت در مرکز آن منطقه زده است. با این وجود نیروهای پشتیبانی سریع به دلیل مشکلات لجستیکی، لزوم تخصیص نیرو برای دفاع از دارفور و حضور ارتش در این مناطق سیطره بر کردفان را برای نیروهای پشتیبانی سریع سخت می‌کند. 

در جانب نیروهای دولتی سودان، این نیروها هم اکنون نیاز دارند تا مانع تثبیت پیروزی­های گروه پشتیبانی سریع در دارفور شوند. این امر به این معنا خواهد بود که نیروهای ارتش می‌بایست تلاش کنند که در ابتدا منطقه راهبردی کردفان را حفظ کرده و در مرحله بعد اقدام به یک حمله گسترده به فاشر کنند. با توجه به ضعف­های اساسی ارتش در زمینه تسلیحات و تدارکات، به نظر می رسد اولویت آن در حال حاضر حفاظت از مناطق تحت کنترل و دفاع از مواضع خود در منطقه کردفان به خصوص شهر الأبیض مرکز این منطقه باشد و حمله به دارفور بالاجبار در اولویت کمتری برای آن قرار دارد.

در حوزه سیاسی به نظر می­رسد سیاست سازوکار چهارگانه عربی-آمریکایی تثبیت آتش‌بس بر اساس واقعیت میدانی فعلی باشد. این آتش‌بس که به بهانه اوضاع انسانی ترویج می‌شود، پس از پیروزی نیروهای پشتیبانی سریع در شهر الفاشر مطلوبیت بیشتری برای امارات دارد. با این وجود دولت سودان به دلیل ضربه معنوی شکست در دارفور، نسبت به آتش­بس و تأثیر آن بر موقعیت سیاسی خود هراس دارد. از این رو به نظر می­رسد با توجه به فشارهای آمریکا و کشورهای عربی برای آتش‌بس در سودان، ارتش سودان به دنبال کسب پیروزی تاکتیکی یا تثبیت مواضع خود قبل از برقراری آن باشد. در مقابل نیروهای پشتیبانی سریع نیز با علم اینکه آتش‌بس احتمالی به تثبیت خطوط تماس در سودان منجر خواهد شد تلاش خواهند کرد با کسب پیروزی‌های میدانی بیشتر، وضعیت خود را بهبود بخشند. از این رو می­توان گفت درگیری­های محدود یا گسترده در منطقه کردفان به منظور کسب دستاوردهای میدانی به عنوان مرحله پیشا­آتش‌بس امری محتمل است. از جانب دیگر انتظار می‌رود این درگیری‌ها نتواند تغییری جدی در موازنه فعلی قوا در جبهه به وجود بیاورد.

در جنبه سیاسی به نظر می رسد ایالات متحده به درگیری­های پیش رو در کردفان به عنوان یک ابزار برای تضعیف و تحلیل بردن نیروهای دو طرف درگیری استفاده کند. از این رو این مرحله از درگیری­ها احتمالا شاهد ورود کمک­های نظامی محدود از جانب ترکیه و مصر برای تقویت موضع دولت سودان خواهد بود. با این وجود ایالات متحده در نهایت فشارها برای تحمیل آتش بس به دو طرف را افزایش خواهد داد.

سناریوهای آینده درگیری­‌ها در سودان

 با توجه به وضعیت میدانی و روندهای سیاسی و نظامی موجود در سودان و با توجه به تمایل دو طرف برای بهبود وضعیت میدانی خود پیش از آتش بس، سه سناریو را می­توان برای آینده درگیری های نظامی در این کشور ترسیم کرد:

سناریوی اول را می­توان موفقیت حمیدتی در سیطره بر منطقه کردفان به خصوص شهر ابیض، مرکز این منطقه دانست. سیطره بر ابیض و رسیدن به رودخانه نیل سفید به عنوان مرز طبیعی شرق و غرب سودان می­تواند به نزدیک شدن نیروهای حمیدتی به پایتخت، سیطره بر بخش بزرگی از منابع و اراضی سودان و فروپاشی روحی و دفاعی ارتش سودان منجر شود. با این وجود به نظر می­رسد که حمیدتی از یک سو به دلیل محدودیت­های نظامی و لجستیکی با مشکلات متعددی بر سر راه تحقق این سناریو مواجه باشد. همچنین در صورت سقوط ابیض، دولت سودان به دلیل مواجه شدن با معضل بقا، احتمالا ملاحظات سابق برای عدم کمک از بازیگران خارجی تجدیدنظر طلب را کنار خواهد­گذاشت. از این رو تحقق این سناریو نسبتا ضعیف ارزیابی می­شود.

سناریوی دوم را می­توان سیطره ارتش بر بخش­های بزرگی از دارفور به ویژه شهر الفاشر دانست. این امر منجر به بازگشت موازنه قوای میدانی به سودان به دوران پیش از سقوط فاشر خواهد شد. با این وجود، دولت سودان فاقد توانایی­های نظامی و لجستیکی لازم برای بازپسگیری این مناطق است. همچنین به نظر می­رسد قدرت­های غربی و امارات با از بین رفتن حمیدتی و شکست قاطع آن مخالف باشند. بنابراین بازگردادندن فاشر احتمالا منجر به شکل­گیری موج جدیدی از حمایت­های نظامی و اطلاعاتی از نیروهای پشتیبانی سریع خواهد شد. از این رو این سناریو ضعیف­تر از سناریو قبلی ارزیابی می شود.

سناریوی سوم را می­توان درگیری­های گسترده در منطقه کردفان به خصوص استان­های کردفان غربی وکردفان جنوبی دانست. بر اساس این سناریو درگیری‌ها در نهایت منجر به دست به دست شدن برخی اراضی، تقسیم منطقه کردفان و در نهایت تثبیت خطوط تماس میدانی در جبهه­‌ها خواهد شد. همچنین احتمالا فرسایش نیروهای دو طرف در این دور از درگیری­ها به تسهیل تلاش‌ها برای برقراری آتش‌بس بر اساس وضعیت موجود منجر خواهد شد. این سناریو به تقسیم سودان به مانند مدل لیبی منتهی خواهدشد و محتمل­ترین سناریو محسوب می شود.

نتیجه‌­گیری

به نظر می‌­رسد سودان به زودی شاهد درگیری­‌های نظامی میان نیروهای پشتیبانی سریع و ارتش این کشور با هدف کسب دستاوردهای میدانی و تثبیت موقعیت با هدف زمینه‌سازی برای آتش‌بس خواهد بود. همچنین آتش‌بس پیش رو وضعیت فعلی سودان و تقسیم این کشور را به مانند مدل لیبی تثبیت خواهد کرد. مدلی که در آن دو دولت موازی در شرق و غرب این کشور قدرت داشته باشند و در نهایت از نظر سیاسی، هویتی و اقتصادی رویکردهای متفاوتی را در پیش بگیرند.