طرح E1  یکی از بحث‌برانگیزترین پروژه‌های استعماری اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی فلسطین از دهه ۱۹۹۰ مطرح شده و در سال‌های اخیر به‌ویژه در کابینه های راست‌گرای تندرو به رهبری بنیامین نتانیاهو و با حمایت چهره‌هایی مانند بتسلئیل اسموتریچ، وزیر دارایی و مسئول امور شهرک‌سازی در کرانه باختری با سرعت بیشتری پیش می‌رود. این طرح که در منطقه‌ای کلیدی بین شهرک معالیه ادومیم و قدس شرقی قرار دارد، بیش از یک پروژه ساخت‌وساز است.

پیشینه و ریشه‌های طرح E1

طرح E1 ریشه در سیاست‌های استعماری اسرائیل پس از اشغال قدس در جنگ ۱۹۶۷ دارد. در سال ۱۹۷۵، شهرک معالیه ادومیم به دستور اسحاق رابین نخست‌وزیر وقت تأسیس شد تا ارتباط فلسطینیان کرانه باختری با قدس را قطع کند و عمق استراتژیک برای اسرائیل ایجاد شود.در دهه ۱۹۹۰، آریل شارون، وزیر مسکن وقت، ایده گسترش معالیه ادومیم را با طرحی موسوم به E1 مطرح کرد که شامل ساخت هزاران خانه، مناطق صنعتی و تأسیسات گردشگری بود.

این طرح در سال ۱۹۹۴ به‌طور رسمی در کابینه اسحاق رابین کلید خورد و در سال ۱۹۹۹ با تصویب نقشه ساختاری و مصادره ۱۲ هزار دونم از اراضی فلسطینیان، به مرحله برنامه‌ریزی جدی رسید. مذاکرات اسلو در سال ۱۹۹۲ این طرح را موقتاً به حاشیه برد.

 در سال ۲۰۰۴، حمایت جورج بوش از شهرک معالیه ادومیم به‌عنوان بخشی از اسرائیل، به طرح جان تازه‌ای داد، اما فشارهای اتحادیه اروپا و دولت اوباما در سال ۲۰۰۹ دوباره آن را متوقف کرد. در سال ۲۰۱۲، پس از به‌رسمیت‌شناخته‌شدن فلسطین به‌عنوان دولت ناظر غیرعضو در سازمان ملل، اسرائیل در اقدامی تلافی‌جویانه E1 را احیا کرد، اما فشارهای بین‌المللی در سال ۲۰۱۳ بار دیگر مانع شد.

 با این وجود، اسرائیل به‌صورت غیررسمی زیرساخت‌هایی مانند جاده‌ها و پایگاه‌های امنیتی را پیش برد. در سال ۲۰۲۰، طرح «معامله قرن» دونالد ترامپ الحاق بخش‌هایی از کرانه باختری را به رسمیت می‌شناخت و به نتانیاهو اجازه داد ساخت ۳۵۰۰ واحد مسکونی در قالب طرح E1 را کلید بزند.

در ژوئیه و اوت ۲۰۲۵، بتسلئیل اسموتریچ با حمایت از این طرح، آن را پاسخی به تلاش‌های دیپلماتیک فلسطینیان برای به‌رسمیت‌شناخته‌شدن در سازمان ملل و گامی برای پایان دادن به رویای دولت فلسطینی توصیف کرد. عواملی مانند تسلط کابینه راست‌گرای افراطی و نرم‌تر شدن موضع آمریکا در دوره ترامپ، به اسرائیل جرأت داد تا این طرح را با شتاب بیشتری پیش ببرد. لابی شهرک‌نشینان و احزاب راست‌گرا نیز فشارهای داخلی را برای اجرای طرح E1 افزایش داده‌اند.

سازوکار اجرای طرح E1

اجرای طرح E1 یک پروژه پیچیده و چندلایه است که با هدف تغییر واقعیت‌های میدانی در منطقه طراحی شده است. این طرح در منطقه‌ای به مساحت ۱۲ کیلومتر مربع، بین شهرک‌های معالیه ادومیم و بسگات زئیف اجرا می‌شود. این منطقه که تحت کنترل کامل اسرائیل است، به دلیل موقعیت استراتژیک خود، کلید تسلط بر کرانه باختری و قدس شرقی محسوب می‌شود. اولین گام، مصادره گسترده اراضی فلسطینیان است. حدود ۱۲ هزار دونم از زمین‌های متعلق به جوامع فلسطینی و بادیه‌نشین، به‌عنوان «اراضی دولتی» ضبط شده است. این مصادره‌ها با هدف پاکسازی منطقه از ساکنان بومی و آماده‌سازی آن برای شهرک‌سازی انجام می‌شود. در کنار این، اسرائیل شبکه‌ای از جاده‌های استراتژیک ساخته است که حرکت فلسطینیان را محدود و مسیرهای انحصاری برای شهرک‌نشینان ایجاد می‌کند. این جاده‌ها فلسطینیان را مجبور به استفاده از مسیرهای طولانی و تحت نظارت نظامی می‌کنند.

طرح E1 که از جمله شامل ساخت ۳۴۰۱ واحد مسکونی است برای اسکان ده‌ها هزار شهرک‌نشین جدید طراحی شده‌ و بخشی از پروژه «قدس بزرگ» است که می‌خواهد محدوده قدس را به ۱۰ درصد کرانه باختری گسترش دهد. این پروژه با اتصال شهرک‌های معالیه ادومیم، جفعات زئیف و گوش عتصیون به قدس، ارتباط فلسطینیان بین رام‌الله و بیت‌لحم را قطع می‌کند. یکی از جنبه‌های تاریک این طرح، جابجایی اجباری جوامع بومی، به‌ویژه بادیه‌نشینان روستای خان الأحمر است. این روستا همچنین تنها منطقه فلسطینی باقی‌مانده در طرح E1 است و ارتباط شمال کرانه باختری با جنوب آن را بر قرار می‌کند.  اسرائیل قصد دارد ۴۶ منطقه بادیه‌نشین را از شرق قدس و دره اردن منتقل کند. این اقدام با تخریب خانه‌ها و زیرساخت‌های فلسطینیان همراه است و زندگی روزمره آنها را مختل می‌کند. فلسطینیان از دسترسی به زمین‌های کشاورزی و مراتع خود محروم شده‌اند و موانعی مانند دیوارها و پست‌های بازرسی، تحرک آنها را محدود کرده است. همچنین، ایجاد پایگاه‌های پلیس و تأسیسات امنیتی، حضور نظامی اسرائیل را در منطقه تقویت می‌کند و کنترل شدیدی بر فلسطینیان اعمال می‌شود.

پیامدها و تهدیدات طرح E1

طرح E1 پیامدهای گسترده‌ای برای فلسطینیان و منطقه دارد. از نظر جغرافیایی، این طرح کرانه باختری را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند و قدس شرقی را از بافت فلسطینی‌اش جدا می‌سازد. این انزوا، قدس را از جایگاه تاریخی و فرهنگی‌اش به‌عنوان قلب فلسطین محروم می‌کند. از نظر جمعیتی، اسکان هزاران شهرک‌نشین جدید، تعادل جمعیتی را به نفع اسرائیلی‌ها تغییر می‌دهد و فلسطینیان را به حاشیه می‌راند. کوچ اجباری بادیه‌نشینان و تخریب خانه‌ها، نقض آشکار حقوق بشر است و زندگی جوامع بومی را نابود می‌کند. از نظر اقتصادی، این طرح هزینه‌های تردد و تجارت فلسطینیان را افزایش می‌دهد، زیرا آنها مجبور به استفاده از مسیرهای طولانی‌تر هستند. مصادره زمین‌های کشاورزی، معیشت فلسطینیان را به خطر می‌اندازد و اقتصاد محلی را تضعیف می‌کند. از منظر سیاسی، E1 راه حل دو دولت را غیرممکن می‌کند، زیرا قدس شرقی به‌عنوان پایتخت فلسطین از دسترس خارج می‌شود و کرانه باختری به مناطق پراکنده و غیرمنسجم تبدیل می‌شود. این طرح همچنین قوانین بین‌المللی، از جمله کنوانسیون ژنو و قطعنامه‌های سازمان ملل را نقض می‌کند و اعتبار نهادهای جهانی را به چالش می‌کشد.

نتیجه

طرح E1 یک پروژه استعماری عمیقاً مخرب است که با هدف بازسازی جغرافیا و هویت فلسطین، سلطه اسرائیل را تثبیت می‌کند. این طرح با مصادره زمین‌ها، ساخت زیرساخت‌های استراتژیک، کوچ اجباری ساکنان بومی و ایجاد محدودیت‌های شدید، آینده فلسطین را تهدید می‌کند. احیای آن در سال ۲۰۲۵، با حمایت کابینه راست‌گرای اسرائیل و در سایه ضعف واکنش‌های جهانی، نشان‌دهنده اراده اسرائیل برای تحمیل واقعیت‌های جدید است. طرح E1 نه‌تنها رویای دولت فلسطینی را نابود می‌کند، بلکه به بی‌ثباتی منطقه دامن می‌زند و آزمونی برای تعهد جهانی به عدالت و حقوق بشر خواهد بود.

این یک نقشه راهبردی برای بازنویسی جغرافیا، جمعیت و هویت سیاسی فلسطین است که با هدف تقویت سلطه اسرائیل بر قدس و از بین بردن امکان تشکیل دولت فلسطینی مستقل طراحی شده است. E1 نه‌تنها تهدیدی برای آینده فلسطین، بلکه چالشی برای قوانین بین‌المللی و صلح منطقه‌ای است.