در تاریخ ۲۷ نوامبر۲۰۲۴ عملیات «ردع العدوان» که از «اتاق عملیات نظامی» واقع در ادلب مدیریت می‌شود با پیشروی سریع از چندین محور به‌سوی شهر حلب آغاز شد و درگیری سوریه وارد سطح جدیدی از بحران شد. وضعیت فعلی ممکن است منجر به تغییر معادلات درگیری و پایان توافقات آتش‌بس بین دولت سوریه و گروه‌های مسلح در ادلب شود.

اتاق عملیات نظامی هدف خود را جلوگیری از حمله مجدد دولت سوریه به مناطق شمال غرب این کشور و بازگشت آوارگان به روستاهایشان اعلام کرده است. پس از برخی مقاومت‌های جسته و گریخته ارتش سوریه، سرعت فروپاشی خطوط دفاعی موجب شد گروه‌های مسلح به‌طور غیرمنتظره‌ای پیشروی کرده و بیش از ۶۰ روستا و نقطه استراتژیک را تصرف کنند. محیط سوریه همواره پتانسیل بازگشت درگیری‌ها را داشته اما کنترل آن تاکنون عمدتاً تحت تأثیر توافقات آستانه قرار داشته است اما به‌نظر می‌رسد با تغییر سایر مناسبات میدان، شرایط برای آغاز عملیات مهیا شده است.

چرایی انتخاب این برهه زمانی

مهم‌ترین عاملی که باعث شکل‌گیری نبرد فعلی و بازگشت شرایط به وضعیت پیش از مارس ۲۰۲۰ شده است را می‌توان تمایل بازیگران مختلف به کنترل، تثبیت و تقویت مواضع خود در مناطق تحت نفوذ و گسترش این مناطق به نفع خود عنوان نمود. دولت سوریه همواره با استفاده از «صبر راهبردی» به‌دنبال دور زدن هرگونه راهکار سیاسی بوده است و هیئت تحریر‌الشام هرگز راهبرد نظامی خود را کنار نگذاشته است.

با این حال، شواهد نشان می‌دهد که تصمیم برای اجرای این عملیات در این موقعیت زمانی، با توجه ویژه به ضربه‌های وارده به نیروهای وابسته به ایران در لبنان و سوریه اخذ شده است. همچنین، درگیری پیشینی روسیه در جنگ اوکراین، به‌ویژه با شدت گرفتن نبرد در جبهه کورسک و نیز چراغ سبز غرب به اوکراین برای استفاده از موشک‌های غربی در هدف قرار دادن عمق خاک روسیه نیز نقش مؤثری در این تصمیم داشته است. هم‌چنین نمی‌توان ارتباط این عملیات با کندی مذاکرات عادی‌سازی روابط میان آنکارا و دمشق را انکار نمود که به دلیل اصرار حکومت بشار اسد و پیش‌شرط‌های مذاکراتی به بن‌بست رسیده بود.

تحولات میدانی و محاسبات استراتژی

سرعت پیشرفت عملیات نظامی اعجاب‌آور بود. ارتش سوریه که از حمایت‌های ایران و نیروی هوایی روسیه بهره می‌برد در برابر گروه‌هایی مانند تحریر الشام در حلب و ادلب ضعیف عمل کرد. در مقابل، هماهنگی بالای مخالفین در سطح میدانی و استفاده آن‌‌ها از رسانه برای کنترل روایت‌ها تأثیرگذار بود.

هیئت تحریر الشام با ایجاد یک اتاق عملیات ویژه، امکان پیوستن برخی گروه‌های «ارتش ملی» را فراهم کرده و عملیات را به‌عنوان یک عملیات اپوزیسیون سوری معرفی می‌کند. این تغییر روابط میان هیئت تحریر و سایر گروه‌ها، عملیات را وارد مرحله جدیدی می‌کند. هدف تحریر الشام از ایجاد اتاق عملیات جدید این است که خود را به‌عنوان مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری جنگ علیه نظام سوریه معرفی نماید.

با این پیش‌فرض که کوچاندن جمعی خط قرمز ترکیه است، بدترین سناریو از نظر فرماندهان عملیات بازگشت به آرامش شکننده قبلی است. هر دستاورد تاکتیکی می‌تواند به دستیابی به نتایج راهبردی کمک کند. بااین‌حال، تسلط بر روستاها یا موقعیت‌های خاص به‌تنهایی پیروزی استراتژیک نیست و تنها پیشرفت تاکتیکی به‌حساب می‌آید. هدف استراتژیک اصلی تسلط بر مناطق کلیدی مانند حلب است.

سناریوهای محتمل

این جنگ با اهداف محدود آغاز شد و موقعیت میدانی فرصت را برای گسترش آن فراهم نمود، اما هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد. احتمال گشایش محورهای جدید وجود دارد که تحولات آینده منطقه را با دو سناریو مواجه خواهد کرد.

۱-بازگشت به تفاهمات کاهش تنش: عملیات با اهداف محدود برای گسترش مساحت‌های کنترل‌شده نزدیک به ادلب، توقف حملات ارتش سوریه و تأمین بازگشت آوارگان آغاز شد. این عملیات به‌گونه‌ای طراحی شد که مساحت‌ کنترل‌شده در محدوده مناطق کاهش تنش باقی بماند و سازوکارهای آستانه حفظ شود. با گذر زمان، فرصت تحقق این اهداف کاهش‌یافته و نتایج نبردها در غرب حلب تعیین‌کننده خواهد بود. درنهایت، منطقه به وضعیت عدم قطعیت پیش از مارس ۲۰۲۰ بازخواهد گشت.

۲-پایان تفاهمات قبلی: با ورود گروه‌های مسلح به حلب، توقف تنش و نظارت آستانه پایان می‌یابد و سوریه وارد دور جدیدی از درگیری خواهد شد. این وضعیت یا منجر به توافقات جدید ترکیه-روسیه بر اساس وضعیت میدانی می‌شود، یا موجب شروع درگیری‌های طولانی‌مدت می‌گردد که پیش‌بینی نتایج آن هنوز دشوار است.

مرکز: عمران للدراست الاستراتيجية 
نویسنده: فاضل خانجي

منبع