در حالی که چند دور مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا برگزار شده است روز جمعه ۲۶ اردیبهشت در استانبول، ایران با تروئیکای اروپا نیز دور جدیدی از مذاکرات را آغاز کرد. با نزدیک‌شدن به سالگرد ده‌سالگی برجام، اهمیت مکانیسم ماشه که در دست تروئیکای اروپایی است دوچندان شده است. در همین حال اختلافات آمریکا با اروپا در حال افزایش بوده و مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا ادامه دارد. از زمان آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ، اروپا و آمریکا با چالش‌های متعددی روبرو شدند. اکنون پرسش این است که آیا استفاده اروپا از مکانیسم ماشه تحت تأثیر اختلافات اروپا با آمریکا قرار خواهد گرفت یا خیر.

آخرین فرصت‌

۲۶ مهر امسال، اعتبار ده‌ساله قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام به اتمام می‌رسد و استفاده از مکانیسم ماشه (که در صورت اجرایی‌شدن تمام تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بازخواهند گشت) ناممکن خواهد شد. با توجه به اینکه طبق برجام ممکن است روند بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت حداکثر تا دو ماه طول بکشد، تخمین زده می‌شود که اروپا در ماه ژوئن (تیرماه) فرآیند مکانیسم ماشه را آغاز کند. به همین دلیل، طرفین پنجره فرصت کوتاهی دارند تا مسئله هسته‌ای را حل‌وفصل کنند.

نگاه اروپا به مکانیسم ماشه و ایران

جدای از مسائل مورد اختلاف که حضور ترامپ تغییر خاصی در رویکرد اروپایی‌ها نداشته، ترامپ توانسته است منافع مشترک بیشتری بین اروپا و ایران ایجاد کند. اروپایی‌ها به دلیل تهدیدات ترامپ بر اقتصادشان، رویکرد چرخش به جهان جنوب را در پیش گرفتند که باعث شده تا به روابط اقتصادی با دیگر کشورهای جهان توجه بیشتری کنند. از طرفی فرصت مشارکت در توافق هسته‌ای برای اروپایی‌ها اکنون حیاتی‌تر شده است؛ چراکه کاهش تنش با ایران منجر به دستاوردی برای دستگاه سیاست خارجی اروپایی‌ها و تمرکز بر مقابله نظامی با روسیه و رقابت اقتصادی با چین و آمریکا خواهد شد.

در صورت عدم حصول توافق، اروپایی‌ها به سراغ مکانیسم ماشه خواهند رفت؛ اما بیم خروج ایران از معاهده NPT را نیز دارند و بنابراین تلاش می‌کنند تا حد امکان از این کار برای تهدید و چانه‌زنی استفاده کند. آن‌ها همچنین می‌توانند ماشه را تمدید کنند. البته اختلافات بین سه کشور اروپایی را نیز نباید فراموش کرد؛ بریتانیا اراده جدی‌تری از بقیه برای اجرایی کردن مکانیسم ماشه دارد در حالی که آلمان و فرانسه بیشتر متمایل به تمدید مکانیسم هستند.

در صورت حصول توافق، اروپایی‌ها به دلیل سابقه پیروی‌شان از آمریکا به احتمال زیاد از آن حمایت می‌کنند و از مکانیسم ماشه استفاده نخواهند کرد. البته درگیری ایران با اروپا بر سر جنگ اوکراین ممکن است تنش‌هایی را برانگیزد و اروپا بخواهد در ازای عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه امتیازاتی غیرهسته‌ای از ایران بگیرد؛ اما به خوبی می‌داند که پیامدهای برهم زدن توافقی که ترامپ اعتبار خود را به آن وابسته کرده است فاجعه‌بار خواهد بود. همچنین منافع اروپا در ایران بدون سلاح هسته‌ای است که با توافق به دست می‌آید. اروپا به خاطر تنش با ایران در دیگر موضوعات از ماشه به قیمت خروج احتمالی ایران از NPT استفاده نخواهد کرد.

نگاه آمریکایی‌ها نسبت به مکانیسم ماشه و بازیگری اروپا

دولت ترامپ با وجود برخی اختلافات با اروپا، به دلیل منافع مشترک در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند از ظرفیت‌های اروپایی‌ها برای مشورت، میانجی‌گری و اعمال فشار استفاده کند. آمریکا دیگر تمایل ندارد جبهه واحدی با اروپایی‌ها تشکیل دهد، اما آن‌ها را در جریان مذاکرات قرار می‌دهد و از موقعیت آن‌ها در استفاده از مکانیسم ماشه جهت فشار به ایران بهره می‌برد. آمریکا می‌داند که با توجه به موقعیت برتر خود و نگرانی هسته‌ای اروپا، می‌تواند آن‌ها را به تبعیت وادار کند و نگرانی خاصی از اقدامات خودسرانه اروپایی‌ها ندارد. اگر مذاکرات به نتیجه نرسد. آمریکا با انجام مذاکراتی، به ویژه با همتای بریتانیایی خود، تلاش می‌کند تا از مکانیسم ماشه به عنوان ابزاری برای فشار بر ایران استفاده کند و حتی در صورت لزوم آن را فعال نماید.

جمع‌بندی

اختلافات میان اروپایی‌ها با آمریکایی‌ها تأثیری بر مسئله هسته‌ای ایران ندارد و هر دو در فشار دیپلماتیک علیه ایران متحد خواهند بود. اگرچه که اروپایی‌ها به دنبال کسب منافع دیگری در این خلال هستند و ممکن است در روند پیشرفت یا پسرفت مذاکرات اختلافاتی با آمریکایی‌ها از جمله بر سر پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه داشته باشند اما حتی اگر مشارکتی در روند مذاکرات نداشته باشند به صورت کلی پیرو راهبرد آمریکا خواهند بود.