شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، طی یک سفر رسمی 17-18 فوریه 2025 و هم‌زمان با نشست مشترک هیئت تجاری هند و قطر به دهلی‌نو سفر کرد. مقامات ارشد دو کشور در این نشست در خصوص زمینه‌های تجارت، انرژی، زیرساخت و فناوری گفت‌وگو کردند.

 هند دومین شریک تجاری بزرگ قطر است و حجم تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱۴ میلیارد دلار رسید که عمدتاً بر واردات گاز طبیعی هند از قطر متمرکز است. با تشدید تحریم‌های آمریکا علیه نفت روسیه، قطر انرژی قراردادی پنج‌ساله برای تأمین سالانه ۱۲ محموله گاز به شرکت هندی گیل امضا کرد. پیش‌ازاین نیز، قطر انرژی و شرکت پترونت هند توافقی ۲۰ ساله به ارزش ۷۸ میلیارد دلار امضا کرده بودند که باعث صرفه‌جویی ۶ میلیارد دلاری برای هند شده بود.

طی این سفر، هند و قطر تصمیم گرفتند روابط خود را به سطح «مشارکت استراتژیک» ارتقا دهند. این توافق منجر به کنار گذاشته شدن برخی اختلافات گذشته میان دو کشور شد و بر اساس آن، قطر متعهد شد ۱۰ میلیارد دلار در هند سرمایه‌گذاری کند. همچنین دو برابر شدن حجم تجارت دوجانبه به ۲۸ میلیارد دلار در پنج سال آینده نیز از جمله اهداف این توافق است. همچنین، مذاکراتی برای امضای یک معاهده جدید سرمایه‌گذاری دوجانبه نیز انجام شد و هند، تمایل خود را برای کمک به قطر در تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ اعلام کرده است.

روابط هند و قطر طی یک دهه اخیر با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. نارندا مودی، نخست‌وزیر هند طی سفرهای خود به دوحه در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بر استیفای حقوق کارگران هندی مشغول به کار در قطر و اصلاح قوانین کار مرتبط با آن‌ها تاکید نمود. همچنین مذاکراتی برای کاهش ۵۰ درصدی قیمت گاز و حل‌وفصل جریمه یک میلیارد دلاری شرکت هندی «پیترونت» انجام داده بود.

در سال ۲۰۲۳، در جریان اجلاس تغییرات اقلیمی امارات (COP28)، گفت‌وگوهای هند و قطر منجر به کاهش احکام اعدام کهنه سربازان هندی زندانی در قطر شد. از هشت زندانی، هفت نفر آزاد شدند و یک تن دیگر نیز در فوریه ۲۰۲۴ پیش از سفر نخست‌وزیر هند به دوحه از بند رها شد. بحران دیپلماتیک قطر با کشورهای عربی (۲۰۱۷-۲۰۲۱) چالش‌هایی برای روابط هند و قطر ایجاد کرد زیرا بیش از ۸۰۰ هزار هندی در قطر کار می‌کنند و هند به گاز طبیعی این کشور وابسته است. با این وجود، دولت هند در این دوره موضع متعادلی اتخاذ کرد و خواستار گفت‌وگو و حل مسالمت‌آمیز بحران شد.

قطر پس از قطع روابط تجاری با همسایگان خود در خلیج فارس در دوران محاصره، به تقویت ارتباط با شرکای خارج از منطقه، مانند هند، پرداخت. در سال ۲۰۱۷، دو خط کشتیرانی مستقیم به هند راه‌اندازی کرد و طی سه سال، اصلاحاتی در زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی خود ایجاد نمود. ازجمله این اصلاحات، گسترش دسترسی به خدمات آموزشی و درمانی رایگان برای غیر شهروندان و ارائه اقامت دائم به برخی مهاجران بود. همچنین، لغو محدودیت‌های ویزا برای بیش از ۸۰ کشور، ازجمله هند، منجر به افزایش سفرهای بین‌المللی شد.

قطر در عرصه بین‌المللی نقش‌آفرینی فعالی را در پیش گرفته است. تأسیس دفتر طالبان در دوحه یک نمونه آشکار از این موضوع بود که امکان توافق آمریکا با این گروه را فراهم کرد و زمینه‌ساز نخستین تماس رسمی هند با طالبان در سال ۲۰۲۱ شد. همچنین، واسطه‌گری قطر به همراه مصر در جنگ ۱۵ ماهه غزه منجر به آتش‌بس در ژانویه ۲۰۲۵ شد.

با در نظر گرفتن تحولاتی که در منطقه ایجاد شده است، هند باید روابط خود با قطر را مانند دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تقویت کند و بر حفظ منافع خود در روابط دوجانبه تمرکز نماید. هرچند در سپتامبر ۲۰۲۳، اعلامیه هند و شرکای آن در خلیج فارس مبنی بر ایجاد کریدور اقتصادی بین هند و خاورمیانه، قطر را نادیده گرفت، اما با حل بیشتر مسائل دوجانبه، اکنون فرصت خوبی برای گشایش و تقویت روابط واقعی بین هند و قطر فراهم‌شده است.

نویسنده: مصطفی شلش

منبع: مرکز الدراسات العربية الاوراسية- مصر