برقراری مجدد روابط میان ایران و سودان آن هم در میانه جنگی که از آوریل ۲۰۲۳ در سودان آغاز شده و به‌نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها پایان داشته باشد، پرسش‌هایی درباره چالش‌های این رابطه و موانع پیش روی نقش احتمالی ایران در سودان مطرح می‌کند. لازم است توجه شود که رابطه بین دو کشور پس از ۸سال مجددا برقرار شده است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب جدید ایران به دنبال تحقق راهبرد همکاری با کشورهای همسایه، اسلامی و جنوب جهانی برای پیشبرد منافع خود است. بااین‌حال، تداوم عدم نزدیکی با غرب و پیچیدگی‌های احتمالی ناشی از ریاست جمهوری ترامپ، چالش‌های جدیدی را به همراه خواهد داشت. در این شرایط، نقش و تأثیرگذاری ایران در سودان به‌عنوان بخشی از این استراتژی نیازمند بررسی بیشتر است.

ویژگی‌های روابط دوجانبه

سودان درگذشته از همکاری نظامی با ایران بهره‌های قابل‌توجهی برده و موفق به تقویت ظرفیت خود در تولید سلاح و مهمات شده بود. اکنون با از سرگیری روابط دو کشور در شرایط حساس نبرد میان ارتش سودان با نیروهای پشتیبانی سریع، این همکاری‌ها می‌تواند بار دیگر سودمند باشد. از سوی دیگر احتمال می‌رود که سودان در آینده از فناوری هسته‌ای ایران برای ساخت رآکتور تولید برق بهره گیرد.

ایران با تمرکز بر سودان در سیاست‌ خارجی خود به دنبال نفوذ در دریای سرخ و آفریقا به‌ویژه با توجه به رقابت شدید قدرت‌های بین‌المللی در این منطقه استراتژیک است. علاوه بر آن، گزارش‌هایی از وجود ذخایر اورانیوم در دارفور، می‌تواند انگیزه‌ای استراتژیک برای این سیاست باشد. روابط سرد با غرب و تحریم‌های اقتصادی، ایران را به‌سوی افزایش تجارت با سودان سوق می‌دهد. این همکاری می‌تواند فرصتی برای ایران جهت اجرای پروژه‌های بازسازی و سرمایه‌گذاری پس از جنگ فراهم کند. موقعیت سودان و بنادر آن در دریای سرخ، می‌توان از این کشور به‌عنوان دروازه‌ای برای تجارت ایران با آفریقا و بلوک اقتصادی شرق و جنوب آفریقا (COMESA) بسازد.

چالش‌های احتمالی

بی‌تردید نقش آینده ایران در سودان با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود که برجسته‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

۱-برخورد با شرکای منطقه‌ای

در صورت افزایش حمایت نظامی ایران از ارتش سودان برای مقابله با نیروهای «پشتیبانی سریع»، ارتش سودان ممکن است اجازه تاسیس پایگاه نظامی در «پورت‌سودان» را به ایران بدهد. این اقدام موجب نزدیکی نیروهای ایرانی به مرزهای عربستان و ایجاد تنش با این کشور و سایر کشورهای خلیج فارس خواهد شد، زیرا حضور ایران در دریای سرخ تهدیدی برای مرزهای غربی آن‌ها به شمار می‌رود.

علاوه بر آن، همکاری‌های تجاری ایران و سودان ممکن است گسترش یابد و ایران می‌تواند از منابع سودان برای دور زدن تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری در بازسازی این کشور بهره ببرد، چرا که زیرساخت‌های سودان در جنگ داخلی تخریب شده است. احتمال استقرار نیروهای «سپاه پاسداران» برای مدیریت منافع ایران در سودان وجود دارد. مجموعه این احتمالات و اقدامات ممکن است به گسترش نفوذ ایران در قاره آفریقا و شکل‌گیری پایگاه جدیدی برای محور مقاومت منجر شود. چنین تحرکاتی تنش‌های ایران با کشورهایی مانند عربستان، امارات و مصر را تشدید خواهد کرد.

۲- رویارویی با رژیم صهیونیستی و حامیان آن

از سرگیری روابط ایران و سودان می‌تواند وضعیت سودان را پیچیده‌تر و فشار بر ایران را افزایش دهد. این ارتباط ممکن است واکنش‌های احتیاط‌آمیزی از سوی آمریکا و اسرائیل در پی داشته باشد، ازجمله تشدید حضور نظامی غرب در دریای سرخ برای محدود کردن نفوذ ایران و جلوگیری از حمایت نظامی تهران از نیروهای نیابتی‌اش از طریق سودان. در دوره «عمر البشیر»، واشنگتن نفوذ ایران را تهدیدی برای صلح منطقه‌ای می‌دانست و با روی کار آمدن ترامپ و فعالیت‌های حوثی‌ها در دریای سرخ، این نگرانی‌ها تشدید شد و ممکن است قدرت‌های غربی برای مقابله با نقش ایران در سودان، استراتژی‌های مختلفی به‌کارگیرند.

نتیجه‌گیری

چالش‌های ذکر شده عامل اصلی تعیین‌کننده شکل و سطح روابط بین سودان و ایران بوده‌اند، به‌ویژه اینکه چالش‌های منطقه‌ای مرتبط با نقش ایران در سودان با چالش‌های بین‌المللی پس از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری همراه شده‌اند؛ چالش‌هایی که احتمالاً بزرگ‌ترین مانع بر سر راه نزدیکی دو کشور خواهند بود.

مركز رع للدراسات الاستراتيجيه- مصر 
نویسنده: ساره امين

منبع