انفجار صبح شنبه ۲۶ آوریل ۲۰۲۵ در بندر شهید رجاییِ بندرعباس، واقع در جنوب ایران، موجب گمانه‌زنی‌های گسترده سیاسی و اقتصادی شد. اهمیت این حادثه به موقعیت بندر رجایی بازمی‌گردد که در تنگه هرمز، مسیر عبور یک پنجم نفت جهان، قرار دارد. این بندر بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بندر کانتینری ایران است که با ۱۲ اسکله، ۳۰ جرثقیل و تجهیزات مدرن، نقشی کلیدی در اقتصاد دریایی کشور ایفا می‌کند و آسیب به آن پیامدهای گسترده‌ای به دنبال دارد.

این انفجار هم‌زمان با آغاز دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط بود، توجهات بسیاری را برانگیخت و سؤالاتی درباره تأثیر آن بر روند مذاکرات مطرح شد به‌ویژه اگر شواهدی از اقدام خرابکارانه یا حمله نظامی از سوی یک بازیگر منطقه‌ای یا گروه داخلی وجود داشته باشد. بااین‌حال، مقامات ایرانی این فرضیه را رد کرده و اعلام کردند که هیچ اطلاعاتی مبنی بر وجود اقدام خصمانه در دست نیست. در ابتدا علت حادثه ذخیره‌سازی مواد شیمیایی در کانتینرها اعلام شد و سپس سازمان گمرک ایران گزارش داد که ماده «سدیم پرکلرات» مورد استفاده در سوخت موشک‌ها، عامل انفجار بوده است.

در این خصوص، هشدارهای قبلی به مدیریت بندر در مورد ذخیره‌سازی کانتینرهایی که مواد خطرناک در آن‌ها نگه‌داری می‌شود، داده‌شده بود. همچنین برخی منابع گزارش کرده بودند که کشتی‌ حامل مواد مورد استفاده در سوخت موشک‌ها در حال آماده‌سازی برای پهلوگیری در بندر بود. این کشتی احتمالاً دومین کشتی از دو کشتی تحریم‌شده بین‌المللی بوده است که محموله‌ای از «سدیم پرکلرات» را از چین حمل می‌کرد.

بر اساس گزارش‌ها، این مواد قرار بود پس از انتقال به تهران به آمونیوم پرکلرات تبدیل شوند، ماده‌ای که در تولید سوخت جامد موشک‌های بالستیکی همچون «خیبرشکن»، «فتاح»، «فاتح ۱۱۰» و «زلزال» استفاده می‌شود. حجم این محموله برای سوخت حدود ۲۵۰ موشک کافی تخمین زده شده است. این اطلاعات با گزارش شرکت امنیت دریایی انگلیسی «امبری» که علت حادثه را سوءمدیریت در برخورد با سوخت موشکی می‌داند، همخوانی دارد.

این حادثه سؤالات مهمی را مطرح می‌کند؛ آیا ایران سوخت جامد/ مایع را وارد می‌کند یا خود آن را تولید می‌کند؟ آیا کشور ارسال‌کننده مواد، کشور دوست ایران است؟ و آیا مواد ذخیره‌شده در بندر برای صادرات است یا برای واردات؟ این سؤالات نیاز به پاسخ‌های دقیقی دارند که ایرانی‌ها را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد و ممکن است باعث ایجاد شک و تردید درباره دور زدن تحریم‌های آمریکا و فعالیت‌های مرتبط با برنامه موشکی بالستیک ایران شود.

شدت انفجار به حدی بود که زمین لرزید و صدای آن در شهرهای نزدیک شنیده شد. انفجار همچنین موجب شکستن شیشه‌های ساختمان‌ها در فاصله چند کیلومتری از بندر شد و تعدادی کشته و زخمی بر جای گذاشت. این حادثه یادآور حادثه انفجار ماده آمونیوم در بندر بیروت و ویرانی‌های ناشی از آن در 4 اوت 2020 در لبنان است.

پیش‌تر، سیستم‌های کامپیوتری بندر هدف حملات سایبری قرارگرفته بود که باعث اختلالات بزرگی در مسیرهای دریایی و جاده‌های منتهی به بندر شد. در آن زمان، روزنامه «واشنگتن‌پست» اسرائیل را به‌عنوان عامل این حملات معرفی کرد که پاسخی به حملات سایبری قبلی ایران بود. این امر باعث گمانه‌زنی‌هایی شد مبنی بر اینکه این انفجار ممکن است نتیجه عملیات اسرائیلی باشد که به‌منظور مقابله با ایران در چارچوب سیاست اقدام پیش‌دستانه اجرا شده است.

بااین‌حال، به نظر می‌رسد که این انفجار تأثیری بر ادامه مذاکرات میان واشنگتن و تهران نخواهد داشت. ایران همواره در مواجهه با بحران‌ها به اصول خود پایبند بوده و از سیاست صبر استراتژیک برای رسیدن به اهداف خود در منطقه پیروی کرده است. با این حال هرگونه تغییر در روند مذاکرات با اقدامات متقابلی مواجه خواهد شد که ممکن است شامل تهدید به اقدام نظامی، نابودی برنامه هسته‌ای، تحریم‌های اقتصادی بیشتر و کاهش صادرات نفت باشد. ایران از این تهدیدات می‌ترسد و سعی دارد از آن‌ها اجتناب کند. به‌این‌ترتیب، ایران این حادثه را به‌عنوان حمله یا اقدام خصمانه علیه خود نمی‌داند و وضعیت به حالت عادی باز خواهد گشت.

پی‌نوشت: بسیاری از اطلاعات و ادعای این یادداشت مانند تعداد اسکله‌های بندر، گزارش سازمان گمرک ایران و ... به وضوح اشتباه است. این اشتباهات صحت ادعای اصلی یادداشت مبنی بر این که عامل انفجار ماده «سدیم پرکلرات» بوده است را با تردید مواجه می‌سازد.

منبع: مركز الروابط للبحوث والدراسات الاستراتيجة-عراق