عراق با هدف بازسازی پس از سال‌ها جنگ و بی‌ثباتی و همچنین تنوع‌بخشی به اقتصاد خود، در سال‌های اخیر روابط اقتصادی دوجانبه‌ای را با ترکیه را توسعه داده‌ است. پیوندهای دیرینه دو کشور، پایه‌ای استوار برای گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه اقتصاد، تجارت و زیرساخت، فراهم آورده است.

تجارت دوجانبه عراق و ترکیه

حجم تجارت میان ترکیه و عراق در سال ۲۰۲۲به ۲۴ میلیارد دلار رسید و عراق به سومین شریک بزرگ صادراتی ترکیه تبدیل شد. در سال ۲۰۲۳، این رقم با کاهش جزئی به حدود ۲۰ میلیارد دلار رسید. به گفته سفیر عراق در آنکارا، حجم تجارت غیرنفتی دو کشور در سال ۲۰۲۴ از ۱۵ میلیارد دلار فراتر رفت که بیانگر تنوع‌بخشی به مبادلات تجاری و کاهش وابستگی به نفت است. عمده صادرات ترکیه به عراق شامل محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی و ماشین‌آلات است، در حالی که عراق عمدتاً نفت و فرآورده‌های سوختی به ترکیه عرضه می‌کند.

پروژه جاده توسعه

پروژه جاده توسعه طرحی بلندپروازانه است که هدف آن ایجاد یک مسیر تجاری از بصره در جنوب عراق به ترکیه و سپس اروپا است. این پروژه شامل احداث بزرگراه و خط آهن به طول حدود ۱۲۰۰ کیلومتر است که بندر بزرگ فاو در جنوب شرقی عراق را به منطقه مرزی فیشخابور (محل تلاقی مرزهای ترکیه، عراق و سوریه) متصل می‌کند و در نهایت به شبکه حمل‌ونقل اروپا (از بصره تا لندن) می‌پیوندد. هزینه این پروژه بین ۱۷ تا ۲۴ میلیارد دلار تخمین زده شده و پیش‌بینی می‌شود فاز اول آن تا سال ۲۰۲۸ تکمیل شود.

همکاری در زمینه زیرساخت

امضای ۲۷ سند همکاری در زمینه‌های مختلف، از جمله حمل‌ونقل و زیرساخت، طی سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به عراق در آوریل ۲۰۲۴، زمینه‌ساز پروژه‌های مشترک و افزایش سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه شده‌اند. شرکت‌های ترکیه‌ای تاکنون بیش از ۱۱۰۱ پروژه به ارزش تقریبی ۳۵ میلیارد دلار را در عراق اجرا کرده‌اند. عراق سومین بازار بزرگ برای شرکت‌های ساختمانی ترکیه در جهان است. پروژه‌هایی نظیر متروی بغداد، توسعه مناطق حومه‌ای پایتخت، و ساخت بیمارستان‌ها، مدارس و واحدهای مسکونی از اولویت‌های شرکت‌های ترکیه‌ای در عراق به شمار می‌روند.

یکی از نمونه‌های برجسته این همکاری، افتتاح بیمارستان الشعب در استان بغداد در روزهای پایانی سال ۲۰۲۴ بود. ساخت این بیمارستان ۲۵۰ تختخوابی از سال ۲۰۱۳ متوقف شده بود و تکمیل آن پس از بیش از یک دهه، دستاوردی مهم برای محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر کنونی عراق، محسوب می‌شود. این بیمارستان، اولین مرکز درمانی مجهز ساخته‌شده در بغداد پس از سقوط رژیم بعث و اولین بیمارستان از سال ۱۹۸۶ در این شهر است. ۷۵ درصد کادر پزشکی آن از اتباع ترکیه و مابقی از کادر عراقی و عربی تشکیل شده‌اند.

حضور نظامی ترکیه در عراق

ترکیه به بهانه تأمین امنیت مسیر جاده توسعه و مقابله با تهدیدات گروه‌های مسلح، به‌ویژه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، فعالیت‌های نظامی خود را در شمال عراق گسترش داده است. بر اساس گزارش کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق، تعداد پایگاه‌های نظامی ترکیه در این منطقه تا سال ۲۰۲۴ به ۸۰ پایگاه می‌رسید که البته گفته شده است اکنون به ۴۰ پایگاه کاهش یافته است. این حضور نظامی بارها از سوی نمایندگان پارلمان عراق، به‌ویژه از احزاب بدر و الصادقون (شاخه سیاسی عصائب اهل الحق)، محکوم شده، اما حجم بالای سرمایه‌گذاری ترکیه و پروژه‌های نیمه‌تمام در عراق، دست بغداد را برای واکنش جدی بسته است.

چالش قاچاق سوخت

یکی دیگر از مسائل تأثیرگذار بر روابط دو کشور، قاچاق سوخت از اقلیم کردستان عراق به ترکیه است. پس از صدور حکم توقف صادرات نفت عراق از طریق خط لوله جیهان به ترکیه توسط دادگاه وابسته به اتاق بازرگانی بین‌المللی، مقامات اقلیم کردستان برای حفظ استقلال اقتصادی خود از بغداد، به قاچاق نفت روی آوردند. این موضوع به حدی جدی شد که اوپک به دلیل ناهمخوانی گزارش‌های رسمی وزارت نفت عراق با واقعیت، به نماینده این کشور اعتراض کرد. با این حال، مذاکرات فشرده میان بغداد و اربیل در ماه‌های اخیر پیشرفت‌هایی داشته و انتظار می‌رود این چالش از طریق آغاز صادرات نفت شمال به ترکیه از خط لوله جیهان به‌زودی حل‌وفصل شود.

دولت اردوغان سعی می‌کند در کنار حفظ روابط خود با حزب دموکرات، با سایر احزاب سنی غیر کردی وارد تعامل شود. پروژه‌هایی مانند جاده توسعه، سرمایه‌گذاری‌های عظیم در زیرساخت‌ها و تجارت رو به رشد، نشان‌دهنده پتانسیل بالای گسترش روابط عراق و ترکیه است. با این حال، مسائلی نظیر حضور نظامی ترکیه در شمال عراق و قاچاق سوخت از اقلیم کردستان، چالش‌هایی در روابط دو کشور ایجاد کرده است.