سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران نقطه اتصال دو روند کلیدی به شمار می‌رود: ‏نخست، نظارت و راستی‌آزمایی فنی در حوزه هسته‌ای چه در چارچوب تعهدات ایران ذیل ان‌پی‌تی و چه در ‏چارچوب سازوکارهای حقوقی برجام. دوم، تحولات سیاسی در عرصه بین‌المللی و مذاکرات دوجانبه ایران و ‏آمریکا.‏

‏ مکانیسم ماشه و گزارش سال دهم برجام

با توجه به زمان اندک باقی‌مانده تا پایان مکانیسم ماشه (اکتبر 2025) و هشدارکشورهای اروپایی برای فعال‌سازی ‏آن در صورت عدم حصول یک توافق تا ماه ژوئن، گزارش جامع مدیرکل آژانس بین‌المللی در سال دهم برجام ‏از اهمیت زیادی برخوردار است. بنا به اعلام گروسی این گزارش پیش از ماه ژوئن منتشر خواهد شد. درصورت ‏منفی بودن این گزارش کشورهای اروپایی بهانه لازم را برای فعال کردن ماشه بدست می‌آورند و در صورت ‏مثبت بودن می‌توان به عدم فعال‌سازی آن امیدوارتر بود. بنابراین سفر گروسی از حیث تاثیر بر این گزارش مهم ‏است.

اختلافات فنی و تقاضای آژانس برای تضمین‌های معتبر

در حال حاضر، فارغ از ملاحظات سیاسی برخی موضوعات فنی میان ایران و آژانس (چه در چارچوب پادمان و ‏چه در چارچوب برجام) وجود دارد که نوع تعامل ایران با آژانس درباره آن‌ها بر گزارش مدیرکل تاثیر خواهد ‏داشت:‏

‏1-‏ نظارت و نصب تجهیزات: ایران پس از توقف اجرای پروتکل الحاقی، برخی از این تجهیزات نصب شده ‏مانند دوربین‌های نظارتی در مراکز کلیدی مانند نطنز و فرودو را از کار انداخته بود. آژانس خواستار ‏نصب مجدد این تجهیزات است.

‏2-‏ مکانها اعلام‌نشده و کشف ذرات اورانیوم: آژانس خواهان توضیح درباره یافتن ذرات اورانیوم با غنای ‏بالا در مکان‌هایی مانند تورقوزآباد و آباده است که به‌طور رسمی به آژانس اعلام نشده‌اند. ایران مدعی ‏است هیچ مکانی که باید تحت موافقت‌نامه پادمان جامع(‏CSA‏) اعلام شود وجود ندارد.‏

‏3-‏ ناهمخوانی در موازنه مواد هسته‌ای (‏SRD‏): یک موضوع مورد اختلاف ایران و آژانس ناهمخوانی در ‏میزان اورانیوم موجود در پسمان جامد ارسال شده از‎ JHL ‎به‎ UCF ‎بوده است. پس از نامه ایران در فوریه ‏سال گذشته آژانس در نامه رسمی خود به ایران تأیید کرد که ناهمخوانی مذکور‎ ‌‏«حل و فصل» شده ‏است اما بر خلاف این نتیجه، در گزارش‌های بعدی‎ ‎از کلمه «اصلاح شده» استفاده کرده است‎.‎

در همین رابطه گروسی گفته است ایران باید تضمین‌های معتبری برای ماهیت صلح آمیز برنامه هسته‌ای ارائه دهد. ‏برای دستیابی به گزارشی مثبت که به انقضای دائمی مکانیسم ماشه منجر شود، ایران ممکن است اقداماتی مانند ‏موافقت با نصب مجدد دوربین‌ها و سایر تجهیزات نظارتی آژانس، بازگشایی ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در ‏چارچوب ‏CTBT، تعامل بیشتر با آژانس را دنبال کند.‏

مذاکرات با آمریکا

سفر گروسی بی‌ارتباط با مذاکرات جاری ایران و آمریکا نیست. هر توافقی نیازمند راستی‌آزمایی تعهدات ‏هسته‌ای ایران از سوی آژانس خواهد بود. اگر چه ممکن است آمریکا بخواهد ناظران خود را به ایران بفرستند اما ‏به احتمال زیاد مورد موافقت ایران قرار نخواهد گرفت. بر همین اساس گروسی برای حضور در دور بعدی ‏مذاکرات ایران و آمریکا دعوت شده است. در عین حال گروسی نقش مهمی در هماهنگی دو مسیر برجام و ‏مذاکرات ایران و آمریکا خواهد داشت.

اهمیت این سفر برای ایران

با توجه به نکات فوق سفر گروسی از دو جهت برای ایران اهمیت دارد. نخست ارائه گزارش مثبت که بهانه فنی ‏فعال‌سازی ماشه را بگیرد و دوم هماهنگی مسیر حقوقی برجام با مسیر مذاکرات با آمریکا. همچنین ایران تلاش ‏خواهد کرد آژانس در مورد تهدیدات نظامی آمریکا یا رژیم صهیونیستی علیه صنعت هسته‌ای ایران موضع‌گیری ‏کند و از حمله احتمالی به تاسیسات خود پیشاپیش مشروعیت‌زدایی کند.

نتیجه‌گیری

دو سناریو اصلی را می‌توان در نظر گرفت: نخست؛ دستیابی به تفاهم با آژانس، صدور گزارش مثبت، پایان خطر ‏مکانیسم ماشه و باز شدن مسیر برای مذاکرات سازنده با اروپا و آمریکا. دوم؛ صدور گزارش منفی از سوی ‏آژانس، فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و فروپاشی احتمالی مذاکرات. ‏در این سناریو، گفتمان تهدیدمحور علیه ایران تقویت شده و احتمال اقدامات نظامی یا امنیتی علیه ایران در دستور ‏کار قرار می‌گیرد.‏

با این وجود باید در نظر داشت گزارش جامع گروسی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران متاثر از مذاکرات ایران و ‏آمریکا خواهد بود. اگر آمریکا به دنبال توافق باشد تلاش خواهد کرد آژانس گزارش مثبت منتشر کند و مانع ‏فعال‌سازی مکانسیم ماشه شود و اگر اهداف دیگری دنبال کند فشار خواهد آورد آژانس گزارش منفی منتشر ‏کند.