عربستان سعودی به‌عنوان یکی از کشورهای ثروتمند جهان عرب و منطقه شناخته می‌شود. این کشور با تولید روزانه حدود ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت، سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان به شمار می‌آید. همچنین با میانگین صادرات روزانه ۶ میلیون بشکه، جایگاه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان را در اختیار دارد. وابستگی شدید اقتصادی عربستان سعودی به صادرات نفت خام سبب شده است تا از سال ۲۰۱۴ و هم‌زمان با افت 45% قیمت جهانی نفت، با مشکل کسری بودجه مواجه باشد.

علل کسری بودجه

روند افزایش کسری بودجه عربستان طی 11 سال گذشته دلایل مختلفی دارد که در ادامه به مهمترین آن‌ها پرداخته می‌شود.

افت قیمت جهانی نفت در سال 2014

بازارهای جهانی نفت در سال ۲۰۱۴ میلادی در حالی به کار خود پایان دادند که بیشترین کاهش سالانه قیمت را از زمان بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ تجربه کردند. عرضه مازاد نفت در بازار جهانی طی این سال موجب شد قیمت هر بشکه نفت از ۱۰۰ دلار به ۵۷ دلار و ۳۳ سنت کاهش یابد. این افت شدید قیمت نفت موجب شد بودجه عربستان سعودی در همان سال با کسری مواجه شود که رقم آن به ۱۰۰ میلیارد ریال سعودی (معادل حدود ۲۶ میلیارد دلار) بالغ گردید و این مقدار تقریباً معادل ۸.۷ درصد از کل بودجه کشور بود.

همچنین تغییرات قیمتی نفت سبب شده است تا عربستان سعودی از سال 2014 تاکنون با کسری بودجه روبه‌رو شود. جدول زیر روند کسری بودجه عربستان را طی 11 سال گذشته را نشان می‌دهد.

نرخ ریال عربستان در برابر دلار در سال 2014 معادل 2.6 ریال بود که این عدد در سال 2025 به 3.7 رسیده است.

تبعات جنگ یمن

با آغاز جنگ میان عربستان سعودی و یمن، گروه انصارالله نبرد را به داخل خاک عربستان کشاند؛ به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۱۷، حملات توپخانه‌ای این گروه به مواضع عربستان در استان‌های جنوبی از جمله عسیر، جازان و نجران، موجب توقف فعالیت بخش عمده‌ای از شرکت‌های صنعتی و تجاری در این مناطق شد. تداوم درگیری‌ها در مرزهای جنوبی عربستان و داخل خاک یمن، هزینه‌های نظامی این کشور را به‌طور چشمگیری افزایش داد و عربستان را به بزرگ‌ترین واردکننده تسلیحات در جهان بدل ساخت. در همین چارچوب، عربستان سعودی در سال ۲۰۱۷ و هم‌زمان با سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، به ریاض، قراردادی به ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار برای خرید تسلیحات با آمریکا امضا کرد. با این حال، برخلاف تبلیغات رسانه‌ای، این قرارداد به‌طور کامل اجرایی نشد و طی چهار سال نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، کمتر از ۱۰ درصد آن عملیاتی گردید.

افزون بر این، هزینه‌های ناشی از جنگ یمن به‌طور چشمگیری ذخایر ارزی عربستان سعودی را کاهش داده است؛ به‌نحوی‌که میزان این ذخایر از ۷۳۷ میلیارد دلار در ژوئیه ۲۰۱۴ به ۴۸۷ میلیارد دلار در ژوئیه ۲۰۱۷ تنزل یافت. همچنین، هزینه‌های نظامی عربستان در نخستین سال جنگ یمن در مقایسه با سال ۲۰۱۳، حدود ۲۲.۶ میلیارد دلار افزایش داشته است. به گزارش مجله تایمز بریتانیا، هزینه این جنگ روزانه حدود ۲۰۰ میلیون دلار برآورد شده که معادل ۷۲ میلیارد دلار در سال و ۲۱۶ میلیارد دلار طی سه سال است. در همین حال، مجله فارن پالیسی هزینه جنگ را تنها در شش ماه نخست، حدود ۷۲۵ میلیارد دلار تخمین زده است که شامل قراردادهای نظامی عربستان نیز می‌شود.

افزون بر این، حملات پهپادی به تأسیسات نفتی شرکت آرامکو در سال ۲۰۱۹، حدود ۵۳۳ میلیون دلار خسارت مالی به این مجتمع وارد کرد. در جریان این حمله، تولید روزانه نفت عربستان از ۹.۲ میلیون بشکه به ۵.۷ میلیون بشکه کاهش یافت؛ رقمی که تقریباً معادل نیمی از تولید روزانه این کشور محسوب می‌شود. هزینه‌های جنگ همراه با سایر عوامل باعث شد تا عربستان سعودی در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ کسری بودجه‌ای بالغ‌بر ۹۳۸ میلیارد ریال سعودی، معادل ۲۵۰ میلیارد دلار آمریکا را تجربه کند.

پروژه‌های کلان

صندوق بین‌المللی پول در ماه مه ۲۰۲۳ اعلام کرد که عربستان سعودی برای دستیابی به تراز بودجه‌ای در سال جاری، به قیمت نفتی معادل ۸۰.۹ دلار برای هر بشکه نیاز دارد. این برآورد بر مبنای سطح تولید روزانه ۱۰.۵ میلیون بشکه نفت خام انجام‌شده و هزینه‌های مرتبط با پروژه‌های کلان اقتصادی را در نظر نگرفته است. بااین‌حال، بر اساس برآوردهای «بلومبرگ اکونومیکس»، در صورت تداوم تولید نفت خام در سطح 9.2 میلیون بشکه در روز و حفظ همین میزان از مخارج در پروژه‌های عظیم، قیمت نفت باید به ۹۵ دلار به ازای هر بشکه برسد تا عربستان بتواند به تراز بودجه‌ای خود دست یابد. قیمت‌های اخیر نفت خام سبب شده است تا عربستان سعودی به دلیل کاهش درآمد و افزایش هزینه‌ها با کسری بودجه جدی روبه‌رو شود.

نتیجه‌گیری

بیش از ۷۵ درصد بودجه عربستان سعودی به درآمدهای نفتی وابسته است. با توجه به طرح‌های توسعه‌ای گسترده این کشور و مجموعه عواملی که قیمت جهانی را در سطحی کمتر از بشکه‌ای 60 دلار حفظ می‌کند؛ پیش‌بینی می‌شود عربستان با کسری بودجه بیشتری مواجه شود. به‌گونه‌ای که تنها در سه‌ماهه نخست سال جاری میلادی، این کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کسری بودجه‌ای بالغ بر ۱۵ میلیارد دلار روبه‌رو شده است؛ رقمی که به‌تنهایی معادل ۵۰ درصد از کسری بودجه پیش‌بینی‌شده برای سال ۲۰۲۴ محسوب می‌شود.

هرچند دولت عربستان در سال‌های اخیر تلاش کرده است با اجرای پروژه‌های کلان اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های متنوع در کشورهای دیگر، ترکیب اقتصاد خود را متنوع سازد، اما تداوم کسری بودجه در یازده سال گذشته آثار تورمی قابل‌توجهی بر اقتصاد این کشور برجای گذاشته است. افزون بر این، در صورت بروز هرگونه تنش در منطقه، عربستان به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی تولید و تامین نفت، نخستین کشوری خواهد بود که از چنین آشفتگی منطقه‌ای آسیب خواهد دید.