در نشست انجمن جهانی هوش مصنوعی ۲۰۲۵ در شانگهای، لی چیانگ، نخست وزیر چین ایده تأسیس سازمان جهانی همکاری هوش مصنوعی یا به اختصار WAICO را مطرح کرد و شی جی‌پینگ نیز در اجلاس سران آپک در پاییز 2025، تشکیل این سازمان را گامی برای تبدیل هوش مصنوعی به کالای عمومی جهانی توصیف کرد. اما این سازمان چیست؟

سازمان جهانی همکاری هوش مصنوعی یک پلتفرم چندجانبه برای هماهنگ سازی توسعه و حاکمیت هوش مصنوعی است. ویژگی‌های اصلی آن عبارت‌اند از:

• پلتفرم به اشتراک گذاری فناوری و سازوکار جبران الگوریتمی: این سازمان در پی ایجاد یک پلتفرم مبادله فناوری و سازوکاری تحت عنوان سازوکار تنظیم برابری است که بخشی از درآمدهای هوش مصنوعی را برای کاهش شکاف دیجیتال و حمایت از کشورهای در حال توسعه تخصیص می دهد.
• ترویج نوآوری و توسعه فراگیر: هدف این طرح تسهیل جریان استعداد، داده و فناوری میان کشورهاست و به طور خاص بر توسعه فراگیر و ارتقای ظرفیت کشورهای جنوب جهانی برای ساخت اکوسیستم‌های بومی هوش مصنوعی تأکید می‌کند.
• تدوین استانداردهای مشترک و حکمرانی هماهنگ: این سازمان تلاش دارد استانداردها و مقررات مشترکی درباره امنیت داده، شفافیت الگوریتمی و مدیریت ریسک ایجاد کند. گزارش‌ها به تشکیل یک برنامه ۱۳ بندی برای پژوهش مشترک و توسعه داده‌های آموزشی با کیفیت اشاره می‌کنند.

چین اعلام کرده است که مقر این سازمان احتمالاً در شانگهای خواهد بود و همه کشورها و بخش خصوصی می‌توانند به صورت برابر در آن عضو شوند. این طرح می‌خواهد مکمل تلاش‌های سازمان ملل باشد و بر سه اصل مشورت، همکاری و اشتراک گذاری تاکید می‌کند.

نسبت WAICO با سیاست‌های کلی چین

WAICO بخشی از یک چارچوب گسترده‌تر در سیاست خارجی چین است که طی آن تلاش می‌کند نظم بین‌المللی را بازطراحی کند. چین از سال ۲۰۲۱ مجموعه‌ای از ابتکارها مانند ابتکار توسعه جهانی، ابتکار امنیت جهانی و ابتکار تمدن جهانی را ارائه کرده و از ۲۰۲۳ ابتکار جهانی حکمرانی هوش مصنوعی را نیز افزوده است. علاوه براین، چین در ژوئیه ۲۰۲۵ برنامه‌ای منتشر کرد که هدف آن استفاده از هوش مصنوعی برای توسعه انسان، ایجاد زیرساخت دیجیتال، تسهیل نوآوری، ارائه داده با کیفیت و تدوین استانداردهای جهانی است. به عقیده بسیاری از تحلیلگران چین هوش مصنوعی را همانند طرح کمربند و راه، بخشی از «زیرساخت های ژئوسیاست» می‌بیند و می‌خواهد با توسعه زیرساخت پردازش و داده در کشورهای شریک، نفوذ خود را مانند ابتکار کمربند و جاده گسترش دهد.

آیا چین می خواهد الگوی برتر هوش مصنوعی شود؟

طرح WAICO نشان می دهد که چین می کوشد خود را به عنوان مرجع اصلی حکمرانی هوش مصنوعی معرفی کند. دلایل این ادعا عبارت‌اند از:

• دفاع از هوش مصنوعی به عنوان کالای عمومی: شی جین پینگ در نشست آپک اعلام کرد که هوش مصنوعی باید برای منفعت همه کشورها و مناطق باشد. این بیان ضمن نقد انحصار فناوری، چین را به عنوان مدافع مشارکت برابر و ضد انحصار معرفی می‌کند.
• ارائه مدل جایگزین درمقابل مدل غربی: WAICO یک چارچوب جایگزین برای سیاست‌های غربی ارائه می‌کند و تأکید دارد که این ابتکارات گزینشی و انحصاری هستند. چین با ارائه WAICO تلاش دارد استانداردهای خود در زمینه شفافیت الگوریتمی، حاکمیت داده و امنیت را به‌عنوان چارچوب جهانی مطرح کند.
• دیپلماسی فناوری: با ارائه دسترسی به فناوری، آموزش و تأمین داده برای کشورهای در حال توسعه، چین می‌تواند سرمایه اجتماعی و سیاسی کسب کند. این سیاست مشابه دیپلماسی واکسن در دوره کروناست. تحلیلگران معتقدند WAICO ابزاری برای افزایش قدرت نرم چین و ایجاد وابستگی‌های فناورانه است.

چین در پی نهادسازی جهانی

ایده WAICO بخشی از الگوی چین برای ایجاد نهادهای جدید موازی با نظام‌های موجود است. این الگو در بانک سرمایه گذاری زیربنایی آسیا، مجمع کمربند و جاده و مؤسسه IOMed نیز دیده می‌شود و هدف آن کاهش وابستگی به ساختارهای تحت رهبری غرب است. ابتکار حاکمیت جهانی چین به دنبال اصلاح یا جایگزینی نهادهای غرب محور است و WAICO به دنبال جلوگیری از انحصار فناوری، ترویج تبادل فناوری و ایجاد سازوکارهای شناخت متقابل استانداردهاست.

برای این منظور، چین با تعریف معیارها و فرآیندهای ارزیابی مدل، در صدد است نقشی مشابه سازمان تجارت جهانی در عرصه AI برای خود متصور باشد. این امر به کشور اجازه می دهد مقررات مطلوب خود را به کشورهای عضو تحمیل کرده و فضای رقابتی را به نفع خود شکل دهد. همچنین از طریق ارائه حمایت‌های مالی و دسترسی به فناوری برای کشورها باعث شکل گیری وابستگی آن‌ها به خود شود. علاوه براین، با مشارکت دادن شرکت‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی، چین می‌تواند سازوکارهایی تعریف کند که به صورت تدریجی به نهادهای بین‌المللی معادل تبدیل شوند. شباهت این سازوکار با الگوهای سازمان جهانی بهداشت یا سازمان تجارت جهانی، بیانگر هدف بلندمدت چین برای نهادسازی است.

جمع‌بندی

ایده سازمان جهانی همکاری هوش مصنوعی نمایانگر جاه‌طلبی چین برای نقش‌آفرینی مرکزی در حکمرانی آینده هوش مصنوعی است. این طرح با ابتکارهای گسترده‌تر شی جین پینگ همسو است و می‌کوشد شکاف میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را کاهش دهد. در عین حال، نقدها درباره عدم شفافیت، خطر وابستگی و دوپارگی استانداردها نشان می دهد که موفقیت WAICO به میزان مشارکت فراگیر و هم‌افزایی با نهادهای موجود بستگی دارد. کشورها و بازیگران جهانی با درک دقیق از منافع و چالش‌ها می‌توانند از این طرح برای شکل دهی آینده‌ای منصفانه، ایمن و نوآورانه برای هوش مصنوعی استفاده کنند.