ابعاد تسلیحاتی درگیری نظامی اخیر هند و پاکستان

در پی درگیری‌های اخیر میان هند و پاکستان، نبرد جنگنده‌ها و تسلیحات پاکستانی ساخت چین و جنگنده‌ها و تسلیحات هندی ساخت غرب یا روسیه مورد توجه ارتش‌های جهان و تحلیل‌گران نظامی قرار گرفته است. این درگیری هوایی فرصتی نادر فراهم کرده تا آنها عملکرد خلبانان، جنگنده‌ها و موشک‌های هوا به هوا را در نبردی واقعی بررسی کنند و از آن برای آماده‌سازی نیروی هوایی خود بهره برند. درهمین راستا این گزارش به برخی از ابعاد تسلیحاتی جنگ اخیر هند و پاکستان می‌پردازد.

روند جنگ هوایی

در نخستین ساعات بامداد ۷ می ۲۰۲۵ نیروی هوایی هند با هدف اجرای عملیاتی غافلگیرانه و ضربه مهلک به مقرهای ادعایی از حضور گروه‌های تروریستی مسئول کشتار گردشگران هندی (در ۲۲ آوریل) ده‌ها فروند از جنگنده‌های خود را به پرواز درآورد؛ هندی‌ها نام عملیات خود را "سندور" نهادند. ارتش پاکستان که به کمک سیستم‌های اطلاعاتی و جاسوسی خود از روزهای قبل از طرح حمله احتمالی هند آگاه شده بود در شب نخست درگیری در آمادگی کامل بوده و سیستم رادارهای پیش اخطار زمینی و هواپیماهای آواکس نیروی هوایی این کشور به سرعت فورمیشن پروازی جنگنده‌های هندی را کشف کرده و دستور مقابله جنگنده‌های رهگیر پاکستانی با هواپیماهای مهاجم هندی را صادر می‌کنند. طبق اعلام منابع پاکستانی، درگیری هوایی شب هفتم مه ۲۰۲۵ بین نیروهای هوایی هند و پاکستان یکی از بزرگترین نبردهای هوایی دوران مدرن و پس از جنگ جهانی دوم بوده است که در آن بیش از ۱۲۵ جنگنده دو طرف درگیر بوده‌اند و شلیک موشک در برد ۱۶۰ کیلومتر نیز در این نبرد ثبت شده است. بر اساس یک گزارش رسمی ارتش پاکستان، نیروی هوایی هند ۵۴ فروند جنگنده خود را در قالب ۸ گروه پروازی به سمت مرزهای پاکستان روانه کرده است؛ از این تعداد ۳۲ فروند حامل موشک‌های هوا به سطح دوربرد مانند اسکالپ و براهموس و ۲۲ فروند در نقش اسکورت بوده‌اند. در میان جنگنده‌های اسکورت هندی، ۱۴ فروند جنگنده مدرن رافائل ساخت فرانسه به عنوان برترین جنگنده رزمی این کشور با کد رمز "گودزیلا" وارد منطقه درگیری بر فراز کشمیر شده بودند.

وزیر دفاع پاکستان، خواجه محمد آصف، روز پنج‌شنبه 8 مه گفت که جنگنده جی -10 برای ساقط‌کردن سه هواپیمای رافائل ساخت فرانسه که از سوی هند خریداری شده بودند، به کار گرفته شده است. بعدتر پاکستان اعلام کرد که پنج جنگنده نیروی هوایی هند از جمله سه فروند جنگنده پیشرفته رافائل ساخت فرانسه، یک سوخو-۳۰ و یک میگ- ۲۹ هر دو ساخت روسیه را سرنگون کرده است. هند در مقابل اعلام کرد که حملات موفقی را علیه آنچه «زیرساخت‌های تروریستی» در داخل خاک پاکستان توصیف کرده، انجام داده است. جنگنده فرانسوی رافائل و جنگنده چینی جی -10 مورد استفاده پاکستان هر دو جزو جنگنده‌های نسل ۴.۵ محسوب می‌شوند و در زمره پیشرفته‌ترین هواپیماهای رزمی هستند.

در ۹ مه 2025(19 اردیبهشت) ، نیروی هوایی پاکستان در یک کنفرانس مطبوعاتی جزئیات درگیری هوایی با هند در ۷ مه را منتشر کرد. بر اساس این گزارش، هند در نخستین موج ۱۲ جنگنده به منطقه مرزی گسیل کرد و پاکستان با 3۲ جنگنده واکنش نشان داد. با آغاز درگیری، هند بیش از ۶۰ جنگنده را به منطقه فرستاد که مجموعاً به ۷۲ فروند رسید. پاکستان ادعا کرده است ۶ هواگرد هندی (شامل ۳ رافال، یک میگ-۲۹، یک سوخو-۳۰ و یک پهپاد) را در نقاط مختلف نزدیک مرز سرنگون کرده است. نقشه درگیری نشان می‌دهد جنگنده‌های هند عمدتاً در فاصله ۱۰ تا ۳۰ کیلومتری مرز فعالیت می‌کردند، درحالی که هواپیماهای پاکستانی بیش از ۱۰۰ کیلومتر از مرز فاصله داشتند.

کلیه تحرکات نیروی هوایی هند توسط یک فروند هواپیمای آواکس ساب۲۰۰۰ سوئدی نیروی هوایی پاکستان تحت رصد بود؛ آواکس پاکستانی در فاصله ۳۰۰ کیلومتری از منطقه مرزی در حال پرواز بوده است. ۳۲ فروند جنگنده چینی و چینی-پاکستانی از مدل J-10 و JF-17، برای درگیری احتمالی از پایگاه‌های هوایی نزدیک مرز به پرواز در می‌آیند. پس از اینکه جنگنده‌های هندی اقدام به شلیک موشک‌های هوا به سطح اسکالپ (ساخت فرانسه) و براهموس (نمونه مشابه موشک یاخونت روسی) به سمت اهدافی در خاک پاکستان می‌کنند، فرمانده عملیات نیروی هوایی پاکستان دستور به مقابله جنگنده‌های پاکستانی می‌دهد. جنگنده‌های پاکستانی با شلیک موشک‌های هوا به هوای دوربرد 15PL- ساخت چین، ۶ فروند هواگرد هندی شامل ۵ جنگنده و یک پهپاد را سرنگون می‌کنند. پاکستانی‌ها مدعی شده‌اند هیچ هواگرد پاکستانی نیز آسیب ندید. اما بر اساس تصاویر منتشر و تحلیل شده از سوی کارشناسان، یکی از جنگنده‌های سقوط کرده هندی میراژ۲۰۰۰ بوده و در حقیقت ۲ فروند رافائل هندی در این نبرد سرنگون شده‌اند.

نکته مهم در خصوص این درگیری هوایی این است که جنگنده‌های پاکستانی به ادعای فرمانده ارشد این نیرو، در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از مرز بوده و از فاصله خارج از دید بصری اقدام به درگیری با هواگردهای هندی کرده‌اند. شکست دسته پروازی جنگنده‌های رافائل، موجب وحشت شدید سایر هواپیماهای هندی شده و آنها ضمن عقب‌نشینی عملیات را نیمه‌کاره رها می‌کنند. به گفته منابع پاکستانی تنها ۶ فروند موشک کروز هواپرتاب هندی با عبور از سد دفاعی ارتش پاکستان به اهداف خود اصابت کرده‌اند. منابع هندی سقوط دست کم ۳ فروند جنگنده خود را تایید کردند.

جنگنده J-10 و موشک PL-15E

فاصله زیاد جنگنده‌های پاکستان با مرز، استفاده ارتش این کشور از موشک‌های هوابه‌هوای برد بلند (PL-15E با برد بیش از ۱۵۰ کیلومتر) را توضیح می‌دهد که باعث شد جنگنده‌های هند نتوانند به مواضع پاکستانی‌ها نزدیک شوند و برخی موشک‌ها پس از اتمام سوخت در عمق هند سقوط کنند. موشک هوا به هوای بردبلند چینی PL-15E توسط جنگنده‌های چینی JF-17 B3 و جنگنده  J-10CE نیروی هوایی پاکستان حمل می‌شود. استفاده پاکستان از موشک چینی PL-15 توضیح می‌دهد که چرا هندی‌ها متوجه نشدند که چه اتفاقی برای جنگنده‌هایشان رخ داده است. نیروی هوایی پاکستان و سلاح‌های چینی اصل مهم " نگاه اول، شلیک اول، انهدام اول" را به کار گرفتند. خلبانان هندی که به طور ناگهانی مورد اصابت قرار گرفته بودند نمی‌دانستند در اطرافشان چه می‌گذرد. نیروی هوایی پاکستان این اقدام مهم را با استفاده موثر از هواپیمای آواکس محقق ساخت.

در روزهای بعد از درگیری هوایی هند و پاکستان، لاشه کامل‌تری از موشک هوا به هوای چینی PL-15 در عمق هند یعنی هوشیارپور در پنجاب هند پیدا شد. این منطقه حدود ۱۳۵ کیلومتر با لاهور پاکستان و حدود ۱۰۰ کیلومتر با امریتسر، جایی که لاشه دیگری از PL-15 پیدا شد، فاصله دارد. سرجنگی و جستجوگر موشک در تصویر از بین رفته و تنها پیشرانه موشک باقی مانده بود. رسانه‌های هندی ادعا کردند که این موشک نیز توسط سامانه پدافندی S-400 رهگیری شده که قابل تایید نیست. برای رهگیری موشک هوا به هوای چینی PL-15 که سابقا در شکار جنگنده‌های هند استفاده شده بود از موشک 9M96E سامانه S-400 استفاده شده است.

پس از موفقیت جنگنده J-10C در جنگ هند و پاکستان، سهام شرکت چنگدو که سازنده این جنگنده است تاکنون بیش از ۴۰ درصد رشد داشته است.

جنگنده‌های رافائل

هند در قرارداد تسلیحاتی مهمی که در سال ۲۰۱۶ با فرانسه امضا کرد، ۳۶ فروند جنگنده رافائل را به ارزش حدود ۸ میلیارد دلار خریداری کرد. رافائل به‌عنوان نماد قدرت هوایی هند، در نمایشگاه‌ها، مانورهای نظامی و حتی تبلیغات دولتی، نقشی نمادین پیدا کرده بود. سرنگونی جت‌های جنگنده رافائل نسل 4++ ساخت فرانسه، فاجعه‌ای واقعی برای اعتبار جنگنده‌های اروپایی است؛ زیرا رافائل پس از اف-35 آمریکایی، مدرن‌ترین جنگنده اروپایی در حال خدمت است. سرنگونی این جنگنده به معنای شکست کامل سیستم‌های رافائل است که شامل شکست رادار و سیستم اسپکترا در شناسایی حریف، شکست در شناسایی پرتاب و نزدیک شدن موشک، شکست در اقدامات متقابل می‌شود. اگرچه رافائل به فناوری‌های نسل پنجم نزدیک شده، اما فاقد ویژگی بارز پنهان‌کاری کامل (stealth) است. ضمن اینکه هزینه خرید اولیه آن نسبتاً بالا است. قابلیت اتصال کامل به برخی سامانه‌های ناتو در آن محدود شده است و نیازمند تطبیق‌پذیری بیشتر در برخی محیط‌های بین‌المللی است. هزینه بالای نگهداری و پیچیدگی فنی، از جمله عواملی هستند که می‌توانند عملکرد جنگنده رافائل را در شرایط بحرانی تحت تأثیر قرار دهند.

بنابراین بزرگترین بازنده نبرد هوایی شب ۷ مه نیز شرکت داسو فرانسه بود که سال‌ها تبلیغات فراوانی برای جلب مشتری برای جنگنده‌های مدرن رافائل خود کرده بود اما پس از سرنگونی ۲ فروند از این جنگند‌ ها بر فراز کشمیر آن هم توسط جنگنده‌های چینی نیروی هوایی پاکستان، ارزش سهام شرکت داسو در بازارهای بورس سقوط کرد.

موشک‌های براهموس هند

در زمینه دارایی‌های تسلیحاتی تهاجمی هوابرد هند موشک براهموس قابل ذکر است که نسخه هندی موشک کروز مافوق صوتی است که توسط هند و روسیه بر اساس موشک ضد کشتی P-800 Onyx یا همان یاخونت توسعه داده شده و دارای قابلیت‌های ضد کشتی و حمله زمینی است و در حملات اخیر هوایی هند به پاکستان مورد استفاده قرار گرفتند. موشک‌های براهموس بلوک-۲ و بلوک-۳ که در حال حاضر در هند در حال خدمت هستند و از موتور رمجت زیراحتراقی بهره می‌برند، برد آن‌ها برای پرواز کروز ارتفاع پست ۱۵۰ کیلومتر و سرعت ۱.۵ تا ۲ ماخ و برد برای پرواز بالستیک ارتفاع بالا ۳۵۰ کیلومتر و سرعت ۳ تا ۳.۵ ماخ است. هند در حال حاضر کارخانه‌هایی در حیدرآباد و تریواندروم دارد که سالانه ۸۰ تا ۱۰۰ فروند تولید می‌کنند و سومین کارخانه براهموس هند در شرف آغاز تولید در لکنو است که انتظار می‌رود کل تولید سالانه را به ۱۶۰ تا ۱۸۰ فروند افزایش دهد.

در حال حاضر، کل ذخیره موشک‌های براهموس هند بین ۷۰۰-۹۰۰ فروند تخمین‌زده می‌شود. پایگاه‌های پاکستان خیلی به هند نزدیک هستند و جغرافیای پاکستان عمق کافی ندارد. اگر موشک‌های براهموس در ارتفاع پایین حمله کنند، سازماندهی هشدار زودهنگام و رهگیری جنگنده‌های حامل به موقع دشوار است(هرچند در جنگ اخیر این مهم رخ داد). هم‌چنین سامانه‌های پدافند زمینی برای اهداف ارتفاع پست که می‌توانند با سرعت مافوق صوت ۱.۵ تا ۲ ماخ پرواز کنند، ضعف دارند.

در نتیجه، هند می‌تواند با استفاده از موشک‌های براهموس، مرتباً از سد دفاعی عبور کرده و پایگاه‌های پاکستان را هدف قرار دهد. از آنجایی که موشک «براهموس» از ورودی هوا در سر موشک استفاده می‌کند، برای کاهش مقاومت هوا جنگنده در حین پرواز، نسخه هواپرتاب به یک فیرینگ بزرگ روی کلاهک مجهز شده است. پس از رها شدن از جنگنده، فیرینگ با روشن‌شدن چندین تراستر جدا شده و سپس بوستر موشک سوخت جامد یکپارچه که در نازل دم موتور رم‌جت قرار دارد، برای شتاب دادن به موشک براهموس تا بیش از ۲ ماخ و رسیدن به حداقل سرعت مورد نیاز برای روشن شدن موتور رم‌جت، شروع به کار می‌کند. سپس پیشرانه راکت سوخت جامد توسط جریان هوا از موتور رم جت خارج شده و در نهایت موتور رم جت شروع به کار می کند و موشک وارد حالت کروز مافوق صوت می‌شود.

هند نقشه‌ای از نقاطی که به آن حمله موشکی و پهپادی صورت داده است را منتشر کرده که نمایش‌دهنده عمق کم استراتژیک پاکستان و نقاط اصلی آن است که به هند امکان می‌دهد که با شانس بالایی با تسلیحات مختلف هوا پرتاب و زمین پرتاب به پاکستان ضربه بزند. وضع پاکستان وقتی بدتر م‌ شود که هند به استفاده از موشک‌های کروز بسیار کوچک و سبک با برد ۲۵۰ کیلومتر اقدام نماید.

سامانه دفاع هوایی دوربرد پاکستان (HQ-9)

منابع پاکستانی در 8 مه اعلام کردند که نیروی هوایی هند یک موشک پدافندی دوربرد 40N6E از سامانه پدافندی S-400 خود در پایگاه نیروی هوایی آدامپور شلیک کرد که توسط سامانه دفاع هوایی دوربرد پاکستان (HQ-9) بر فراز دینگا در گجرات، رهگیری شد. با توجه به فاصله ۲۳۰ کیلومتری، موشک مذکور به‌طور کلی یا در نقش تهاجمی استفاده شده یا برای انهدام هدفی در ارتفاع بالا پرتاب شده است. سابقه جنگ اوکراین نشان‌داد عموم سامانه‌های پدافندی اوکراین موفقیت پایینی در رهگیری موشک‌های S-300/400 دارند. در صورت صحت ادعای منابع پاکستانی، این امر موفقیتی برای سامانهHQ-9   ساخت چین به‌شمار می‌‌رود.

تقابل جنگنده JF-17 و  پدافند هوایی S-400

از ابعاد دیگر درگیری اخیر هند و پاکستان حمله به سامانه‌های پدافند موشکی به خصوص از جانب پاکستان بود. طبق کنفرانس مطبوعاتی مدیرکل روابط عمومی ارتش پاکستان (ISPR)، جنگنده JF-17 مجهز به موشک مافوق صوت ضد رادار CM-400AKG ساخت چین در دو نقطه با سامانه پدافند هوایی S-400 هند درگیر شد و واحدهای سامانه پدافندی S-400 را در آدامپور هند منهدم کرد. این سامانه که ادعا می‌شود توسط نیروی هوایی پاکستان مورد اصابت قرار گرفته است، بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، دارای استحکامات حفاظتی مخصوص خود است. ویدئویی از جنگنده JF-17 Thunder نیروی هوایی پاکستان، مجهز به دو موشک مافوق‌صوت CM-400 AKG، دو تیر موشک هوابه‌هوای فروسرخ PL-5E و یک مخزن سوخت اکسترنال ۸۰۰ لیتری، مربوط به عملیات ضد سامانه پدافندی S-400 هند منتشر شده است. با این حال، با توجه به تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده، کیفیت تصاویر برای دیدن خسارات احتمالی این حمله بسیار ضعیف است. در این کنفرانس مطبوعاتی گفته شد حمله به S-400 آسان‌تر از شناسایی آن در زمین است، زیرا یک هدف متحرک و با ارزش بالا است. گفته می شود پاکستان قبل از درگیری، مختصات دقیق مواضع سامانه پدافند هوایی S400  هند را از طریق سازمان هوافضا به دست آورده و رادار و سایر اجزای آن را شناسایی کرده بود.

عرصه زمینی؛ موشک‌های فتح و توپ‌های هویتزر خودکششی

در عرصه زمینی نیز پاکستان موشک‌های هدایت‌شونده فتح را به سمت اهداف هندی شلیک کرد. برد این سامانه موشکی بیش از ۱۴۰ کیلومتر است. هر موشک‌انداز می‌تواند ۸ موشک حمل کند. این موشک از سیستم ناوبری اینرسی (INS) همراه با ناوبری ماهواره‌ای برای هدایت استفاده می‌کند و دایره خطای احتمالی (CEP) آن کمتر از ۱۵ متر است. هم چنین هویترز خودکششی ۱۵۵ میلی‌متری چینی SH-15 توسط ارتش پاکستان برای حمله به مواضع ارتش هند در کشمیر به‌کارگیری شد. توپ‌های هویتزر خودکششی ۱۵۵ میلی‌متری SH-15 ساخت چین که در اختیار ارتش پاکستان قرار دارند، در جریان درگیری‌های مرزی در منطقه کوهستانی کشمیر، اقدام به گلوله‌باران مواضع ارتش هند کرده‌اند. ویدئویی از این عملیات منتشر شده که نشان‌دهنده استفاده عملیاتی از تسلیحات مدرن چینی توسط پاکستان و افزایش تنش‌های مرزی میان دو قدرت هسته‌ای جنوب آسیا است.

دیگر تسلیحات مورد استفاده

 بقایای موشک‌های هوا به هوای «پایتون ۵» و «دربی» ساخت اسرائیل، متعلق به ارتش هند در روستای مندر مائول در نزدیکی کیشانپور در منطقه جلندر پنجاب هند در ۶۰ کیلومتری مرز پیدا شد. این دو موشک هوا به هوا توسط جنگنده‌های نیروی هوایی و سامانه‌های دفاع هوایی اسپایدر استفاده می‌شوند. هم چنین لاشه موشک هوا به هوای کوتاه‌برد روسی R-73 نیروی هوایی هند در منطقه کشمیر تحت کنترل هند پیدا شد. این موشک به‌طور معمول توسط جنگنده بومی تجاس، MiG-29 یا سوخو Su-30MKI نیروی هوایی هند حمل می‌شود. هم چنین لاشه یک موشک هندی پهپاد پرتاب UL-PGM محصول بهارات داینامیکس هند که توسط پهپادهای رزمی این کشور حمل می‌شود در منطقه شکرگاره پاکستان پیدا شد. این موشک پس از رها شدن از پهپاد به هدف اصابت نکرد و منفجر نشد .

بازتاب بین المللی

استفاده عملی از جنگنده‌های پیشرفته در درگیری هوای اخیر هند و پاکستان به‌دقت در سراسر جهان مورد تحلیل واقع شده و خواهد شد؛ از جمله در چین و ایالات متحده که هر دو خود را برای احتمال یک درگیری بر سر تایوان یا منطقه وسیع‌تر هند-اقیانوس آرام آماده می‌کنند. یکی از مقامات آمریکایی گفت: «اطمینان بالایی وجود دارد که پاکستان از جنگنده جی -10 ساخت چین برای شلیک موشک‌های هوا به هوا به سوی جنگنده‌های هندی استفاده کرده است.» پست‌های شبکه‌های اجتماعی بر عملکرد موشک هوا به هوای پی‌ال- ۱۵(PL-15) چین در برابر موشک متیور که جنگنده رافائل به آن مسلح است و کنسرسیوم اروپایی ام‌بی‌دی‌ای (MBDA) آن را تولید می‌کند، متمرکز بودند. تاکنون به‌طور رسمی تایید نشده که آیا هند از این موشک استفاده کرده است یا خیر؟

برد و عملکرد موشک پی‌ال-۱۵ (PL-15) سال‌هاست که مورد توجه غرب قرار دارد. از ساخت این موشک به‌عنوان یکی از نشانه‌های حرکت چین فراتر از وابستگی به فناوری‌های مشتق از شوروی یاد می‌شود. داگلاس بری، عضو ارشد مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در حوزه هوافضای نظامی می گوید: «مراکز هوایی در چین، ایالات متحده و شماری از کشورهای اروپایی قطعا به دنبال آن خواهند بود که تا جای ممکن اطلاعات دقیق میدانی درباره تاکتیک‌ها، تکنیک‌ها، رویه‌ها، تجهیزات مورد استفاده، موفقیت‌ها و ناکامی‌ها به دست آورند.» او افزود: «شما عملا شاهد رویارویی قدرتمندترین سلاح چین با قدرتمندترین سلاح غرب هستید، البته اگر واقعا این موشک حمل شده و به کار گرفته شده باشند، چیزی که ما هنوز نمی‌دانیم.» یک مدیر اجرایی صنعت دفاعی گفت: «موشک پی‌ال- ۱۵(PL-15) یک مشکل بزرگ است. ارتش ایالات متحده توجه زیادی به آن دارد.»

ایالات متحده بخشی از واکنش خود به موشک پی‌ال- ۱۵(PL-15) و توانایی آن در بردهای فراتر از دید را با توسعه موشک ای‌آی‌ام- ۲۶۰ (AIM-260 Joint Advanced Tactical Missile) ساخت شرکت لاکهید مارتین دنبال می‌کند؛ تلاشی که بخشی از بازتنظیم اولویت‌های غرب در برابر چین محسوب می‌شود. کشورهای اروپایی نیز به دنبال ارتقای میان‌دوره‌ای موشک متیور هستند که به گفته نشریه تخصصی «جینز» ممکن است شامل بهبودهایی در حوزه پیشران و هدایت باشد، اما تحلیلگران می‌گویند پیشرفت‌ها در این زمینه کند بوده است.