همزمانی تشدید محاصره نظامی ونزوئلا توسط ایالات متحده احتمالا به‌منظور سرنگونی دولت حاکم با تحریم شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه به تقویت این گمانه دامن می‌زند که آمریکا به دنبال تزریق نفت خام ونزوئلا به بازارهای جهانی برای جایگزینی نفت روسیه در راستای اعمال فشار بیشتر بر این کشور، یا به‌عنوان پیش زمینه‌ای برای حمله به ایران است. اما آیا نفت ونزوئلا ظرفیت این جایگزینی را دارد؟

امکان تاریخی و بیشینه صادرات ونزوئلا

ونزوئلا با ذخایر اثبات شده بیش از 303 میلیارد بشکه‌ای نفت خام، بزرگ‌ترین دارنده نفت خام دنیا به‌شمار می‌رود. در سال‌های اوج تولید و صادرات، ونزوئلا یک بار در اوایل دهه 70 میلادی به رکورد حدود 3.8 میلیون بشکه در روز و بار دیگر در اوایل هزاره جدید میلادی به تولید روزانه حدود 3.2 تا 3.4 میلیون بشکه در روز رسیده است. از این میزان تولید نیز در بیشترین حالت حدود 2.5 میلیون بشکه به صادرات اختصاص داشته است که مقصد حدود 2 میلیون بشکه آن نیز آمریکا بوده است. پس از این دوره، تولید و صادرات نفت خام ونزوئلا سیر نزولی گرفت. هرچند طبق آمار در ماه‌های اخیر این کشور موفق شده است با فائق آمدن بر برخی مشکلات، صادرات روزانه خود را به بیش از 1.1 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. اکنون نیز بیش از 80 درصد تولید به مقصد چین صادر می‌شود. کوبا نیز مقصد بخشی از نفت خام صادراتی ونزوئلا است.

ویژگی‌های نفت ونزوئلا

نفت ونزوئلا به دلیل سنگینی بسیار زیاد امکان استفاده مستقیم در پالایشگاه‌ را ندارد و باید برای عرضه در بازار پس از مخلوط شدن با نفت سبک و فرآورده‌های نفتی سبک‌تر نظیر میعانات گازی و نفتا، رقیق شود. به این ترتیب، ونزوئلا برای عرضه نفت خود در بازارهای جهانی نیازمند واردات فرآورده‌های نفتی سبک‌تر است و بنابراین تنها پالایشگاه‌های خاصی از آن استفاده می‌کنند.

همچنین، هزینه استخراج نفت نیز در ونزوئلا بسیار بالا است. گزارش‌های مختلف از حدود 18 دلار در هر بشکه تا 30 دلار برآورد کرده‌اند. همچنین برخی آمار مجموع هزینه استخراج و رقیق‌سازی نفت ونزوئلا را چیزی در حدود 29-34 دلار در هر بشکه برآورد می‌کند که تقریباً نیمی از قیمت فعلی نفت خام محسوب می‌شود و همین موضوع بهره‌وری تولید در این کشور را کاهش می‌دهد. بزرگی این عدد آن‌گاه آشکار می‌شود که بدانیم هزینه استخراج نفت در عربستان سعودی تا 6 دلار و در ایران تا 10 دلار محاسبه شده است.

چالش‌های صنعت نفت ونزوئلا

صنعت نفت ونزوئلا با چالش‌های تاریخی مواجه است که از جمله آن می‌توان به فقدان سرمایه‌گذاری کافی و استهلاک بالای زیرساخت‌های انرژی اشاره نمود. علاوه بر این، دو دوره تحریم در دولت نخست ترامپ در سال‌های 2017 و 2019 آسیب‌ شدیدی به صنعت نفت این کشور وارد نمود. از سوی دیگر قیمت ارزان فرآورده‌های مصرفی نظیر بنزین (حدود 4 سنت) نیز نه‌تنها امکان تعمیر و نگه‌داری لازم از زیرساخت‌ها را فراهم نکرده است بلکه کفاف هزینه‌های تولید را نیز نمی‌دهد. انباشت تاریخی این مسائل، افزایش تولید ناگهانی نفت خام در ونزوئلا را با چالش‌های عدیده‌ای مواجه می‌کند.

آیا ونزوئلا می‌تواند سهم ایران و روسیه از بازار نفت را پوشش دهد؟

صادرات روسیه در ماه‌های اخیر به‌صورت میانگین 5 میلیون بشکه در روز بوده است که سهم عمده آن نیز متعلق به دو شرکت تازه‌ تحریم‌شده روسیه به نام روس‌نفت و لوک‌اویل است. از سوی دیگر، سهم ایران در بازار جهانی نیز در حدود 1.5-1.8 میلیون بشکه است. نکته قابل توجه این که مقصد بیش از 90 درصد نفت ایران و حدود 50 درصد از صادرات نفت روسیه نیز چین بوده است. علاوه بر اینکه ونزوئلا به‌صورت تاریخی و فنی امکان این میزان افزایش در تولید را ندارد، چین نیز انگیزه قابل توجهی برای جایگزینی نفت ایران و روسیه با منابع جدید تحت کنترل آمریکا را ندارد.

با این وصف، سناریوی جایگزینی نفت ونزوئلا برای کاهش صادرات روسیه و ایران امکان پذیر نیست. در صورتی که قصد آمریکا برای فشار آوردن به ایران و روسیه از ناحیه صادرات نفت جدی باشد، در دسترس و محتمل‌ترین گزینه، افزایش تولید عربستان است که این گزینه نیز به دلیل همکاری روسیه و عربستان در چارچوب اوپک پلاس و همچنین متاثر شدن تولید نفت این کشور در صورت حمله آمریکا به ایران، با دشواری‌هایی مواجه است. در نتیجه به‌نظر نمی‌رسد که سناریو جایگزینی نفت ونزوئلا برای کنترل پیامدهای تشدید تنش با روسیه و ایران در کوتاه‌مدت در معادلات ترامپ برای حمله به ونزوئلا جایگاه تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. بنابراین تبیین محاصره ونزوئلا توسط آمریکا نیازمند ارجاع به اهداف راهبردی‌تر و بلندمدت‌تر است.