در سال‌های اخیر، همکاری میان روسیه و کشورهای آفریقایی در حوزه انرژی هسته‌ای روندی پرشتاب و هدفمند داشته است. این تعاملات بخشی از راهبرد کلان روسیه برای افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی در قاره آفریقا به‌واسطه انتقال فناوری‌های پیشرفته به‌ویژه در حوزه انرژی است. کشورهای آفریقایی نیز به دلیل بحران‌های مزمن انرژی، توسعه صنعتی ناکافی و نیاز به فناوری‌های نوین، همکاری با روسیه را فرصتی مناسب تلقی کرده‌اند. برخی از این کشورها دارای ذخایر غنی اورانیوم هستند که خود جذابیت مضاعفی برای روسیه ایجاد کرده است.

روس‌اتم: محور سیاست هسته‌ای روسیه

شرکت دولتی روس‌اتم (Rosatom) به‌عنوان بازوی اصلی روسیه در صنعت هسته‌ای، نقشی محوری در اجرای راهبرد مذکور ایفا می‌کند. شایان ذکر است که در سال ۲۰۲۳، تقریباً نیمی از درآمد ۱۶.۲ میلیارد دلاری روس‌اتم از پروژه‌های خارجی حاصل شد که شامل ساخت نیروگاه‌ها، صادرات اورانیوم و سایر خدمات هسته‌ای بود.

روس‌اتم یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان فناوری هسته‌ای در جهان است و با بیش از ۷۰ کشور همکاری دارد. این شرکت کنترل کامل بر چرخه هسته‌ای دارد و در ساخت یک‌سوم از راکتورهای جدید دنیا مشارکت می‌کند. تمرکز ویژه روس‌اتم بر آفریقا شامل آموزش نیروی متخصص، انتقال فناوری و ساخت نیروگاه‌های تحقیقاتی و تجاری است.

نمونه‌های مهم فعالیت‌ها در آفریقا

۱-نیجریه: از سال ۲۰۰۹ روسیه و نیجریه توافق‌نامه‌هایی برای ساخت نیروگاه امضا کردند که شامل طراحی، ساخت و انتقال مالکیت به نیجریه بود. این پروژه‌ها به دلیل چالش‌های اجرایی و مالی متوقف شده‌اند و نیجریه مذاکراتی را با کشورهای دیگر نیز انجام داده است.

۲-مصر: در سال ۲۰۱۷، قراردادی میان روس‌اتم و مصر برای ساخت نیروگاه هسته‌ای الضبعه به ارزش ۲۸.۵ میلیارد دلار امضا شد. قرار است چهار راکتور با ظرفیت مجموع ۴۸۰۰ مگاوات ساخته شود و روسیه تأمین سوخت ۶۰ ساله و پشتیبانی ۱۰ ساله عملیاتی را برعهده گرفته است. این پروژه که اکنون حدود ۲۱ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، قرار است فاز نخست آن در سال ۲۰۲۸ بهره‌برداری شود.

۳-بورکینافاسو: در اکتبر ۲۰۲۳ توافق‌نامه‌ای برای ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای این کشور امضا شد که در مرحله مطالعات فنی و امکان‌سنجی قرار دارد.

۴-سایر کشورها: روسیه از ۲۰۱۴ تاکنون با دست‌کم ۲۰ کشور آفریقایی از جمله الجزایر، اتیوپی، کنیا، آفریقای جنوبی و تونس در زمینه آموزش و انتقال فناوری توافقاتی داشته است.

جذابیت مدل روسی همکاری هسته‌ای برای کشورهای آفریقایی

کشورهای آفریقایی برای بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای به فناوری، سرمایه و پشتیبانی مستمر نیاز دارند؛ منابعی که اغلب از دسترس آن‌ها خارج است. کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا، اغلب محدودیت‌ها و شروط سیاسی زیادی را برای همکاری هسته‌ای در نظر می‌گیرند. پیچیدگی در فرآیند انتقال فناوری، سخت‌گیری آن‌ها در تأمین مالی و ملاحظات ژئوپلیتیکی نیز دسترسی کشورهای آفریقایی به انرژی هسته‌ای را با دشواری‌هایی جدی مواجه می‌سازد.

در مقابل، روسیه مدل همکاری منعطف‌تری دارد. این مدل شامل ارائه وام‌های بلندمدت، شرایط پرداخت ساده‌تر و انتقال فناوری بدون پیش‌شرط‌های سیاسی سختگیرانه است. نمونه موفق آن در نیروگاه الضبعه مصر دیده می‌شود که با حمایت مالی و فنی گسترده روسیه در حال اجراست.

این سیاست نه‌تنها به گسترش حضور اقتصادی روسیه در آفریقا کمک کرده بلکه ابزاری برای تثبیت جایگاه این کشور در بازار جهانی انرژی نیز بوده است. از آنجا که احداث و بهره‌برداری نیروگاه‌های هسته‌ای فرایندی طولانی دارد، همکاری در این حوزه روابط بلندمدتی را میان روسیه و کشورهای آفریقایی ایجاد می‌کند. ساخت یک نیروگاه تا ۱۰ سال زمان می‌برد، عمر مفید راکتورها ۶۰ سال است و برچیدن تأسیسات نیز بین ۱۰ تا ۲۰ سال طول می‌کشد. از این منظر، همکاری هسته‌ای به روسیه امکان حضور پایدار در آفریقا را می‌دهد.

نتیجه‌گیری

روسیه با برخورداری از زنجیره کامل فناوری هسته‌ای، توان مالی و تجربه تخصصی، توانسته در بازار درحال‌توسعه انرژی آفریقا نقش مهمی ایفا کند. حضور بلندمدت روسیه در قالب پروژه‌های هسته‌ای، علاوه بر مزایای اقتصادی، به تقویت نفوذ ژئوپلیتیکی این کشور در آفریقا انجامیده است. در شرایطی که کشورهای آفریقایی در جست‌وجوی راه‌حل‌هایی پایدار برای بحران انرژی هستند، روسیه با ترکیب فناوری، دیپلماسی و انعطاف مالی، جایگاهی ویژه و متمایز در این بازار پرتقاضا یافته است.

🔄مطالب مرتبط
▫️ منافع روسیه چگونه بر مذاکرات هسته‌ای اثر می‌گذارد؟ 
▫️ردپای روسیه در اقتصاد قاره آفریقا