ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، پس از اظهارنظرهای تند رفت و برگشتی و فراز و نشیب‌های ماه گذشته، رهسپار واشنگتن شده تا به احتمال قوی توافق معدنی آمریکا و اوکراین را برای آنچه دونالد ترامپ تضمین بازگشت پول کمک‌های آمریکا خوانده، امضا نماید. با توجه به انتشار متن اولیه این توافق، در این یادداشت به صورت فشرده به محور و شمول آن پرداخته و به منظور درک جامع‌تر، به ذخایر اوکراین نیز اشاره می‌کنیم.

محور توافق

محور اصلی توافق معدنی ایالات متحده و اوکراین ایجاد یک «صندوق سرمایه‌گذاری بازسازی» به صورت مشارکتی به منظور جمع‌آوری و سرمایه‌گذاری مجدد درآمدهای اوکراین از منابع استخراج نشده این کشور است. در متن اولیه‌ای که به تازگی در رسانه‌ها منتشر شده، آمده است که این صندوق به صورت مشترک توسط نمایندگان ایالات متحده و اوکراین اداره خواهد شد و ایالات متحده دارنده سهم و سود اکثریت در صندوق مذکور خواهد بود.

هیچ یک از طرفین اجازه واگذاری یا فروش سهم خود را بدون اجازه کتبی طرف مقابل نخواهند داشت و با امضای این توافق، اوکراین متعهد می‌شود که 50 درصد از درآمدهای آتی خود از هرگونه فعالیت‌های معدنی و استخراجی جدید را به منابع این صندوق تزریق نماید. در متن توافق بر سرمایه‌گذاری سالانه منابع در اوکراین تاکید شده است. با این حال، بسیاری از جزئیات در خصوص الگوی اداره، سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد منابع صندوق به مذاکرات آتی و متن توافقی موکول شده که درباره صندوق تنظیم خواهد شد.

شمول توافق

در سومین بند از متن اولیه‌ تنها درباره حدود کلی توافق صحبت شده و جزئیات آن به مذاکرات توافق تشکیل صندوق موکول شده است. بر این اساس، کلیه دارایی‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت اوکراین در حوزه ذخایر معدنی، هیدروکربنی، نفت، گاز طبیعی، سایر منابع استخراجی و زیرساخت‌های مرتبط با دارایی‌های منابع طبیعی (مانند پایانه‌های گاز مایع و زیرساخت‌های بندری) در شمول توافق دو کشور قرار دارند. منابع درآمدی فعلی اوکراین، که ذیل بودجه عمومی قرار دارند، از این توافق مستثنا شده است.

ذخایر معدنی و استخراجی اوکراین

براساس برآورد مجمع جهانی اقتصاد اوکراین حدود 20 هزار ذخیره معدنی از 116 گونه مختلف دارد و تا پیش از جنگ، تنها 15 درصد از این ذخایر فعالانه استخراج می‌شدند. از این حیث، حوزه صنایع استخراجی اوکراین را باید ثروتی دست نخورده شمرد. بخش مهمی از ذخایر معدنی اوکراین در مناطق دونتسک، دنیپروپتروفسک و لوهانسک واقع شده که بدین ترتیب، بخشی از این منابع تحت کنترل روسیه هستند.

با این وجود، اوکراین کماکان ذخایر قابل توجهی از منابع معدنی را در اختیار خود دارد. منابع اوکراینی مجموع دارایی‌های معدنی موجود در کل قلمروی اوکراین را-با احتساب نفت، گاز و ذغال سنگ- بیش از 26 هزار میلیارد دلار برآورد می‌کنند. این رقم البته باید با احتیاط نقل شود؛ چرا که هنوز در خصوص غلظت و توجیه‌پذیری استخراج بسیاری از ذخایر کشف شده اوکراین برآورد دقیقی وجود ندارد.

به هر تقدیر اوکراین صاحب دومین ذخیره گاز طبیعی در اروپاست و هم اکنون نیز چهارمین تولیدکننده گاز در این قاره به شمار می‌رود. اوکراین ذخایر معدنی قابل‌توجهی در حوزه مس، روی، سرب، نقره، نیکل، کبالت و منگنز دارد. این کشور حدود 450 هزار تن ذخایر شناخته شده لیتیوم دارد که به سبب وقوع جنگ هنوز استخراج آن را آغاز نکرده است و از میان ذخایر اصلی لیتیوم، معدن کی‌رووهراد در مناطق تحت کنترل اوکراین واقع شده است. گفته می‌شود که مجموع ذخایر لیتیوم اوکراین حدود یک سوم از کل لیتیوم موجود در اروپا است.

این کشور همچنین حدود 19میلیون تن ذخایر اثبات شده گرافیت دارد که اوکراین را در زمره پنج کشور برتر در تامین گرافیت قرار می‌دهد. حدود 7% از ذخایر تیتانیوم جهان نیز در اوکراین ذخیره شده و بدین ترتیب اوکراین بیشترین معادن تیتانیوم اروپا را دارد. این کشور پیش از جنگ پنجمین تولید کننده گالیوم و یکی از تامین‌کنندگان اصلی گاز نئون بوده است. در کنار این موارد، ذخایر اوکراین در 17 عناصر کمیاب نیز همواره مورد توجه بوده است و ممکن است میلیاردها دلار ارزش داشته باشد.

جمع‌بندی

هرچند که توافق کنونی انحصار عجیبی در دارایی‌های ملی اوکراین برای آمریکا ایجاد می‌کند، به نظر می‌رسد که این چارچوب از پیشنهاد اولیه آمریکا چند قدمی دور شده باشد. علاوه‌بر این، بخش قابل‌توجهی از مسائل به توافق آتی تشکیل صندوق محول شده و اوکراین امیدوار خواهد بود که تا زمان امضای توافق صندوق، چند قدم دیگر از پیشنهاد «استعماری» آمریکا فاصله بگیرد.