یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر در زمینه همکاری‌های امنیتی و هسته‌ای در سیاست‌های جهانی ، مذاکرات و توافقات جدیدی است که کره جنوبی و ایالات متحده در روزهای گذشته انجام دادند. این مذاکرات و مفاد توافقات آن نشان‌دهنده گام‌های جدید در تقویت همکاری‌های دوجانبه و تأکید بر تقویت امنیت در منطقه شرق آسیا و اقیانوسیه است.

روابط امنیتی سئول و واشنگتن ریشه در توافق‌نامه دفاع متقابل سال ۱۹۵۳ دارند؛ توافقی که پس از جنگ دو کره و برای تضمین امنیت کره جنوبی در برابر حمله‌های کره شمالی منعقد شد. در طول هفت دهه گذشته، این اتحاد شامل همکاری‌های اقتصادی، فناوری و سیاسی شده است. تشدید برنامه هسته‌ای کره شمالی و آزمایش‌های مکرر موشکی در دهه ۲۰۲۰، نگرانی‌های فزاینده‌ای در سئول ایجاد کرد و کره جنوبی را به دنبال راهکارهایی برای تقویت بازدارندگی و کاهش وابستگی به آمریکا سوق داد. در این بستر، روسای جمهور جو بایدن و یون سوک‌یول در ۲۶ آوریل ۲۰۲۳، بیانیه واشنگتن را صادر کردند تا سطح همکاری امنیتی را افزایش دهند. مذاکرات اخیر در نوامبر امسال در دولت لی جه میونگ در ادامه همین بیانیه محسوب می‌شود.

مذاکرات 2025؛ همکاری در ساخت زیردریایی هسته‌ای و غنی سازی اورانیوم

در تاریخ ۱۴ نوامبر ۲۰۲۵، ایالات متحده و کره جنوبی پس از مذاکرات سطح بالا، برگه‌ای مشترک تحت عنوان برگه حقایق مشترک[1] منتشر کردند که شامل توافقاتی مهم در زمینه امنیتی و هسته‌ای است. این توافقات به ویژه به گسترش همکاری‌های هسته‌ای دو کشور و تضمین امنیت در برابر تهدیدات هسته‌ای متمرکز است. یکی از مهم‌ترین مفاد این توافق، تصمیم به تقویت ظرفیت‌های هسته‌ای کره جنوبی از طریق همکاری در ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای است. علاوه بر این، ایالات متحده به کره جنوبی مجوزهای ویژه‌ای برای دسترسی به فناوری‌های غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت هسته‌ای داده است که به این کشور اجازه می‌دهد زیرساخت‌های هسته‌ای خود را تقویت کند.

این اقدامات به دنبال تعهدات متقابل میان دو کشور برای مقابله با تهدیدات هسته‌ای از جانب کره شمالی و سایر تهدیدات منطقه‌ای شکل گرفته است. همچنین، این توافقات با واکنش‌های منفی از سوی کره شمالی روبه‌رو شده است که این توافقات را تشدید رقابت‌های تسلیحاتی و یک گام به سمت افزایش تنش‌ها در شبه‌جزیره کره می‌داند. با این حال، ایالات متحده و کره جنوبی بر این نکته تأکید دارند که این اقدامات به‌منظور حفظ ثبات و امنیت منطقه‌ای بوده و هیچ قصدی برای افزایش تنش‌ها در سطح بین‌المللی ندارند.

توافقات پیشین در زمینه هسته‌ای

همان طور که پیش از این اشاره شد، کره جنوبی در پی نگرانی هایی که از برنامه هسته ای کره شمالی داشت، با ایالات متحده بیانیه واشنگتن را صادر کرد. بیانیه واشنگتن آشکارا بر بازدارندگی هسته‌ای تمرکز دارد. در این سند، رئیس‌جمهور آمریکا تعهد کرد که هرگونه حمله هسته‌ای کره شمالی علیه کره جنوبی با پاسخی سریع، قاطع و ویرانگر مواجه خواهد شد. این تعهد بخشی از راهبرد بازدارندگی گسترده آمریکا است که طیف کاملی از ظرفیت‌ها، از جمله سلاح‌های هسته‌ای و سامانه‌های دفاع موشکی، را برای دفاع از متحدان به کار می‌گیرد. واشنگتن همچنین متعهد شد در صورت ضرورت درباره هرگونه به‌کارگیری سلاح هسته‌ای در شبه‌جزیره با دولت کره جنوبی مشورت کند. در مقابل، سئول پایبندی خود را به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای[2] و همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز با آمریکا اعلام کرد[3].

مهم‌ترین نوآوری این بیانیه تشکیل گروه مشورتی هسته‌ای[4] بود؛ نهادی مشترک که وظیفه آن تقویت تصمیم‌گیری‌های مشترک درباره بازدارندگی هسته‌ای، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و برنامه‌ریزی‌های راهبردی است. همچنین مقرر شد سئول در عملیات احتمالی هسته‌ای آمریکا، پشتیبانی متعارف ارائه دهد و تمرین‌های مشترک برای سناریوهای هسته‌ای گسترش یابد. واشنگتن نیز وعده داد بازدیدهای منظم دارایی‌های راهبردی مانند زیردریایی‌های بالستیک و بمب‌افکن‌های راهبردی از کره جنوبی را افزایش دهد[5]. این اقدامات به منظور رفع نگرانی کره جنوبی از انفکاک[6] بازدارندگی آمریکا در صورت تهدید به حمله هسته‌ای از سوی پیونگ‌یانگ اتخاذ شد.

گروه مشورتی هسته‌ای و تحولات بعدی

نخستین نشست گروه مشورتی هسته‌ای در ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۳ در سئول برگزار شد. در این نشست، مقامات امنیت ملی دو کشور موافقت کردند که این گروه سازوکار دائمی برای تقویت بازدارندگی و واکنش مشترک خواهد بود و تصریح کردند که هرگونه حمله هسته‌ای کره شمالی به کره جنوبی با پاسخی سریع، قاطع و قهری مواجه می‌شود. این نشست کارگروه‌های مختلفی ایجاد کرد تا روی پروتکل‌های تبادل اطلاعات، فرایندهای مشاوره در بحران‌های هسته‌ای، برنامه‌ریزی‌های مشترک و تمرین‌ها کار کنند[7].

دومین نشست در ۱۵ دسامبر ۲۰۲3 در واشنگتن برگزار شد. بر اساس بیانیه مشترک، طرفین تأیید کردند که همکاری‌ هسته‌ای عمیق‌تر شده است و جلسات گروه مشورتی هسته‌ای برای تنظیم رهنمودهای بازدارندگی هسته‌ای و توسعه پروتکل‌های امنیتی، شبیه‌سازی‌ها و تمرین‌ها ادامه دارد. مقامات آمریکا همچنین از حضور زیردریایی بالستیک یو‌اس‌اس کنتاکی در بندر بوسان و پرواز و فرود بمب‌افکن‌های B‑52 بر فراز شبه‌جزیره به‌عنوان نمونه‌ای از افزایش دیدپذیری دارایی‌های راهبردی نام بردند[8].

گزارش مشترک نشست پنجاه‌وششم کمیته مشورتی امنیتی[9] به اختصار SCM در اکتبر ۲۰۲۴ گام مهم دیگری بود. در این گزارش، وزرای دفاع دو کشور اعلام کردند «رهنمودهای ایالات متحده و کره جنوبی برای بازدارندگی و عملیات هسته‌ای در شبه‌جزیره» در ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۴ نهایی شده و بدین ترتیب اتحاد آمریکا و کره جنوبی به اتحاد مبتنی بر هسته‌ای ارتقا یافته است. آنها بر لزوم ادغام کامل توانایی‌های دو کشور برای بازدارندگی هسته‌ای، توسعه شبیه‌سازی‌ها، تمرین‌ها و ادغام عملیات متعارف و هسته‌ای تأکید کردند. این سند همچنین خاطرنشان می‌کرد که هر حمله هسته‌ای کره شمالی نه‌تنها علیه کره جنوبی بلکه علیه آمریکا غیرقابل قبول است و به پایان حکومت کیم می‌انجامد[10].

بحث هسته‌ای درون کره جنوبی

افکار عمومی

نظرسنجی‌های مؤسسه آسان نشان می‌دهند که حمایت عمومی برای دستیابی به ظرفیت هسته‌ای بومی طی دهه گذشته افزایش یافته است. در نظرسنجی سال ۲۰۲۵ این مؤسسه، ۷۶٫۲ درصد از پاسخ‌دهندگان از توسعه تسلیحات هسته‌ای بومی حمایت کردند و تنها ۲۳٫۸ درصد مخالف بودند. همچنین ۶۶٫۳ درصد از مردم از بازاستقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی آمریکا در خاک کره جنوبی حمایت کرده‌اند. با این حال، اعتماد به اینکه آمریکا در صورت حمله هسته‌ای واقعاً از سلاح هسته‌ای برای دفاع از کره جنوبی استفاده خواهد کرد کمتر از ۵۰ درصد باقی مانده است[11]. این ارقام نشان می‌دهد که بخش بزرگی از جامعه، بازدارندگی مستقل یا دست‌کم حضور فیزیکی سلاح‌های هسته‌ای آمریکا در کره جنوبی را راهی برای کاهش شکاف اعتماد می‌داند.

احزاب و رهبران

مطالعه بنیاد رند در مارس ۲۰۲۳ خاطرنشان می‌کند که حزب حاکم کره جنوبی[12] موضع رسمی درباره کسب سلاح هسته‌ای اتخاذ نکرده‌اند. هنگامی که اظهاراتی درباره تسلیحات هسته‌ای مطرح شده، غالباً از سوی نمایندگان حزب محافظه‌کار قدرت مردم[13] بوده است؛ برای مثال، نماینده کیم کی هیون گفت که ترک معاهده منع گسترش و دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌تواند دفاع کره را تقویت کند. رئیس جمهور یون نیز در ژانویه ۲۰۲۳ اظهار کرد که در صورت تداوم تهدیدهای کره شمالی، استقرار مجدد سلاح‌های هسته‌ای آمریکا یا حتی برنامه بومی ممکن است گزینه‌ای منطقی باشد. با این حال، دولت او پس از واکنش‌های داخلی و خارجی اعلام کرد که چنین برنامه‌ای در دستور کار نیست. حزب دموکرات که اکثریت پارلمان را در دست دارد، کمتر درباره این موضوع موضع‌گیری کرده و غالباً بر تعامل و کاهش تنش با کره شمالی تأکید دارد. بنیاد رند نتیجه می‌گیرد که هیچ جریان سیاسی عمده‌ای در کشور به طور جدی هزینه‌های اقتصادی و دیپلماتیک ترک NPT و ساخت بمب را بررسی نکرده است[14].

محافظه‌کاران و  مترقیان در پوشش هسته‌ای

بررسی تحلیلگران CSIS نشان می‌دهد که محافظه‌کاران کره جنوبی عموماً موافق تسلیح هسته‌ای یا پوشش هسته‌ای هستند، در حالی که مترقیان بر تعامل و آشتی با پیونگ‌یانگ تأکید دارند؛ اما حتی مترقیان نیز رویکرد پوشش [15]یا حفظ گزینه هسته‌ای را دنبال کرده‌اند. مقاله‌ای در CSIS توضیح می‌دهد که رهبران مترقی سابق، از جمله رو مو-هیون و مون جائه‌این، طرح ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای را دنبال کردند که به قابلیت غنی‌سازی اورانیوم نیاز داشت و می‌توانست مسیر دستیابی به سلاح هسته‌ای را هموار کند. محافظه‌کاران بیشتری، از جمله اعضای حزب قدرت مردم در مجلس، خواستار سرعت‌بخشی به توانایی‌های هسته‌ای یا حداقل فراهم کردن زیرساخت‌ها برای تسلیح احتمالی شده‌اند. بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری در ایالات متحده و اظهارنظر او مبنی بر اینکه کره شمالی یک قدرت هسته‌ای است، باعث افزایش بیشتر حمایت عمومی برای سلاح هسته‌ای در کره جنوبی شده است[16].

واکنش‌های منطقه‌ای و تأثیرات بر شرق آسیا

کره شمالی و بازدارندگی

هدف اصلی مذاکرات مهار فعالیت هسته‌ای کره شمالی است. از نظر ایالات متحده، هر حمله هسته‌ای از سوی کره شمالی به پایان حکومت کیم منجر خواهد شد و مقابله با آن نه‌ تنها به طور مستقیم، بلکه از طریق اقدام مشترک متحدان انجام می‌شود[17]. در تقابل با بیانیه واشنگتن، پیونگ‌یانگ به آزمایش موشک‌های بالستیک و توسعه موشک‌های سوخت جامد ادامه داده است. گزارش انجمن کنترل تسلیحات اشاره می‌کند که آزمایش موشک سه مرحله‌ای «هوا‌سونگ‑۱۸» در آوریل ۲۰۲۳، ظرفیت کره شمالی برای حملات غافلگیرانه را افزایش می‌دهد. همین گزارش می‌گوید که اعلام تشکیل گروه مشورتی هسته‌ای نشان‌دهنده تغییر در سیاست آمریکا بود که به سئول اجازه می‌دهد در برنامه‌ریزی هسته‌ای آمریکا مشارکت داشته باشد، در حالی که پیش‌تر مقاماتی مانند یون خواستار استقرار مجدد سلاح‌های تاکتیکی یا حتی برنامه بومی شده بودند[18].

دیدگاه چین و رقابت قدرت‌ها

تحلیل منتشرشده توسط CSIS در آوریل ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که پکن نگران است که نهادهای مانند گروه مشورتی هسته‌ای تنها متوجه کره شمالی نباشد، بلکه در عمل برنامه‌ای برای مهار چین نیز تلقی می‌شود. پژوهشگر چینی سانگمین چو می‌نویسد که تحلیلگران چینی تشکیل گروه مشورتی هسته‌ای و استقرار بمب‌افکن‌های راهبردی و زیردریایی‌های هسته‌ای آمریکا را تهدیدی برای رژیم منع اشاعه در شرق آسیا می‌دانند و حتی از ایجاد ناتوی آسیایی شامل آمریکا، کره جنوبی و ژاپن هشدار می‌دهند. او معتقد است که این دیدگاه‌ها ریشه در نگرانی چین از واسطه‌گری آمریکا و جابجایی توازن قدرت دارد و اینکه تسلیح کره جنوبی می‌تواند موجب پاسخ‌های نظامی احتمالی چین شود. در این گزارش، اشاره می‌شود که تحلیلگران چینی غالباً حمایت گسترده مردم کره جنوبی از برنامه هسته‌ای را دست‌کم می‌گیرند و آن را صرفاً نتیجه سیاست‌های آمریکا می‌دانند، در حالی که عوامل داخلی و نگرانی‌های ناشی از افزایش قدرت نظامی چین نیز نقش دارد[19].

موازنه‌سازی منطقه‌ای و رقابت آمریکا – چین

تشدید رقابت راهبردی بین واشنگتن و پکن تأثیر عمیقی بر موضع‌گیری کره جنوبی دارد. گزارش بیانیه 2023 واشنگتن به طور ضمنی از همکاری سه‌جانبه با ژاپن یاد می‌کند؛ زیرا تهدیدهای هسته‌ای کره شمالی امنیت توکیو را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ماه اکتبر ۲۰۲۴، بیانیه مشترک جلسۀ مشورتی امنیتی یا SCM که پیش از این به آن اشاره شد، از نقش گروه مشورتی هسته‌ای در افزایش هماهنگی با شرکای همفکر و فشار بر چین و روسیه برای اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه پیونگ‌یانگ سخن گفت. همچنین به نگرانی از همکاری نظامی روسیه و کره شمالی اشاره شد و از جامعه جهانی خواسته شد با این همکاری مقابله کند. این بیانیه خاطرنشان کرد که چین و روسیه، به‌عنوان اعضای دائم شورای امنیت، باید تحریم‌ها را به طور کامل اجرا کنند[20].

رشد نفوذ چین و بی‌اعتمادی فزاینده نسبت به آن، در افکار عمومی کره جنوبی نیز منعکس شده است؛ نظرسنجی آسـان نشان می‌دهد که ۸۵٫۸ درصد از کره‌ای‌ها آمریکا را به عنوان شریک آینده ترجیح می‌دهند، در حالی که تنها ۱۴٫۲ درصد چین را انتخاب می‌کنند. همین نظرسنجی نشان می‌دهد که موافقت با حفظ سطح کنونی نیروهای آمریکایی در کره جنوبی افزایش یافته است، زیرا نگرانی از احتمال خروج نیروهای آمریکایی در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ وجود دارد[21].

جمع‌بندی

مذاکرات کره جنوبی و ایالات متحده و تشکیل گروه مشورتی هسته‌ای، اتحادیه آمریکا و کره جنوبی را وارد مرحله‌ای جدید کرده است که در آن بازدارندگی هسته‌ای شفاف‌تر و همکاری مشترک عمیق‌تر می‌شود. این توافق، در عین حال که امنیت کره جنوبی را در برابر تهدیدات کره شمالی تقویت می‌کند، با ایجاد رهنمودهای مشترک برای عملیات هسته‌ای و افزایش بازدید دارایی‌های راهبردی، گامی به سمت اتحاد هسته‌ای است[22]. با این‌ حال، تقویت بازدارندگی تنها بخشی از راه‌حل است؛ باید به شکاف اعتماد جامعه کره جنوبی نسبت به تعهد آمریکا، تنش‌های فزاینده در رقابت آمریکا و چین و نبود اجماع سیاسی داخلی توجه کرد.

منابع و پی نوشت‌ها:

[1] Joint Fact Sheet

[2] NPT

[3] https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/statements-releases/2023/04/26/washington-declaration-2/#:~:text=The%20ROK%20has%20full%20confidence,Concerning%20Peaceful%20Uses%20of%20Nuclear

[4] Nuclear Consultative Group (NCG)

[5] https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/statements-releases/2023/04/26/washington-declaration-2/#:~:text=The%20ROK%20has%20full%20confidence,Concerning%20Peaceful%20Uses%20of%20Nuclear

[6] decoupling

[7] https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/statements-releases/2023/07/18/joint-readout-of-the-inaugural-u-s-rok-nuclear-consultative-group-meeting/#:~:text=including%20guidelines%2C%20to%20nuclear%20and,and

[8] https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/statements-releases/2023/12/16/joint-press-statement-on-nuclear-consultative-group-meeting/#:~:text=NCG%20Principals%C2%A0reviewed%C2%A0the%20enhanced%20visibility%20of,demonstrate%20a%20strengthening%20of%20deterrence

[9] United States Republic of Korea Security Consultative Meeting (SCM)

[10] https://www.pacom.mil/Media/News/News-Article-View/Article/3952046/56th-security-consultative-meeting-joint-communique/#:~:text=4,commitment%20to%20defend%20the

[11]https://asaninst.org/data/file/s1_6_1/f15af67c43af11afd7a990dc4f32fd2b_YCo2Hyhs_9e35fef668583e57244d7136e92300f4c9712d7f.pdf#:~:text=Meanwhile%2C%20public%20confidence%20that%20the,agreeing

[12] Democratic Party of Korea

[13] People Power Party

[14] https://www.rand.org/pubs/commentary/2023/03/a-nuke-for-a-nuke-public-debate-and-political-party.html#:~:text=The%20absence%20of%20those%20serious,of%20those%20costs%20and%20benefits

[15] hedging

[16] https://www.csis.org/analysis/will-south-koreas-nuclear-ambitions-subside-next-five-years#:~:text=Trump%E2%80%99s%20return%20to%20office%20further,Such

[17] https://www.pacom.mil/Media/News/News-Article-View/Article/3952046/56th-security-consultative-meeting-joint-communique/#:~:text=4,commitment%20to%20defend%20the

[18] https://www.armscontrol.org/act/2023-05/news/us-south-korea-agree-strengthen-nuclear-coordination#:~:text=The%20United%20States%20and%20South,the%20threat%20from%20North%20Korea

[19] https://www.csis.org/analysis/how-china-views-south-koreas-nuclear-debate#:~:text=In%20my%20view%2C%20however%2C%20Chinese,its%20security%20commitments%20to%20Seoul

[20] https://www.pacom.mil/Media/News/News-Article-View/Article/3952046/56th-security-consultative-meeting-joint-communique/#:~:text=implementation%20of%20UNSCRs%20by%20the,they%20decided%20to%20work%20closely

[21]https://asaninst.org/data/file/s1_6_1/f15af67c43af11afd7a990dc4f32fd2b_YCo2Hyhs_9e35fef668583e57244d7136e92300f4c9712d7f.pdf#:~:text=There%20was%20a%205.8,even%20after%20unification%2C%20continuing%20an

[22] https://www.pacom.mil/Media/News/News-Article-View/Article/3952046/56th-security-consultative-meeting-joint-communique/#:~:text=5,to%20maintain%20an%20effective%20nuclear